میان اتهام و وفاداری: پناهندگان افغان در ایران میان آتش سوءظن‌ها و واقعیت‌های خونبار
نجاح محمد علی، روزنامه‌نگار محقق در امور ایران و منطقه
در حالی که جهان با نگرانی فزاینده تحولات آتش‌بس شکننده میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم نامشروع صهیونیستی را دنبال می‌کند، در برخی محافل موجی از اتهامات علیه پناهندگان افغان در ایران به راه افتاده است. گزارش‌هایی منتشر شده که ادعا می‌کنند برخی از این افراد به اتهام همکاری با سازمان جاسوسی موساد اسرائیل دستگیر شده‌اند، برخی حتی در حین ارتکاب جرم.
در میان این گزارش‌ها، پرسشی اساسی مطرح می‌شود: آیا می‌توان اتهامی را به کل یک جامعه تعمیم داد؟
🔴 ایران در مرکز هدف‌گیری… حفاظت از امنیت ملی حیاتی است
هیچ شکی نیست که امنیت ملی ایران خط قرمز است. وظیفه هر کشوری حفاظت از مرزها، نهادها و مردم خود در برابر تهدیدات داخلی یا خارجی، از جمله نفوذ اطلاعاتی، است. برخورد قاطع با کسانی که ثابت شود با موساد یا دیگر نهادهای متخاصم همکاری کرده‌اند، ضرورتی غیرقابل‌تأخیر است. با این حال، این نبرد امنیتی نباید با احساسات یا پیش‌داوری‌ها هدایت شود، بلکه نیازمند تحقیقات دقیق، تمایز میان جرم و گروه، و میان فرد و جامعه است.
🔴 پناهندگان افغان… صفحاتی از ایثار و وفاداری
مردم ایران نمی‌توانند فراموش کنند که بسیاری از پناهندگان افغان، ایران را چون وطن خود پذیرفته‌اند و به همان اندازه که فرزندان این سرزمین از آن دفاع می‌کنند، از آن دفاع کرده‌اند. از جمله این افراد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نبرد در جنگ تحمیلی: در طول جنگ ایران و عراق (1980-1988)، پناهندگان افغان به‌صورت داوطلبانه در کنار نیروهای ایرانی جنگیدند و بسیاری جان خود را برای دفاع از خاک ایران فدا کردند. گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از 3000 جنگجوی افغان از تیپ ابوذر، پیش‌ساز تیپ فاطمیون، در این جنگ کشته یا زخمی شدند.
- دفاع از حرم‌های مقدس در سوریه: تحت رهبری شهید قاسم سلیمانی، تیپ فاطمیون، که عمدتاً از پناهندگان شیعه هزاره افغان تشکیل شده بود، نقش کلیدی در سوریه ایفا کرد. آنها برای حفاظت از اماکن مقدسه مانند حرم حضرت زینب (سلام الله علیها) و حمایت از دولت سوریه در برابر گروه‌های مخالف و تروریستی مانند داعش جنگیدند. این تیپ، که در سال‌های 2012/13 تشکیل شد، در نبردهای کلیدی مانند آزادسازی حلب و غوطه شرقی نقش مهمی داشت و به بازپس‌گیری مناطق از داعش کمک کرد.
- مقابله با داعش در عراق: جنگجویان افغان تیپ فاطمیون همچنین در عراق علیه داعش جنگیدند، از اماکن مقدس شیعیان دفاع کردند و به امنیت منطقه‌ای کمک کردند. تخمین زده می‌شود که حدود 3000 نفر از آنها تنها در سوریه به شهادت رسیده‌اند، که نشان‌دهنده تعهد آنها به آرمان مقاومت است.
تیپ فاطمیون، که تحت نظارت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد، به یکی از ستون‌های استراتژی منطقه‌ای ایران تبدیل شد. این تیپ با حدود 8000 تا 20000 جنگجو، عمدتاً از پناهندگان شیعه هزاره، انگیزه‌های ایدئولوژیک و نه مادی در ایران داشت.
وفاداری آنها در آمادگی برای ایستادگی در خط مقدم علیه داعش، کمک به آزادسازی شهرهایی مانند پالمیرا، و مشارکت در اهداف ژئوپلیتیک ایران مشهود بود. با وجود اینکه ایالات متحده در سال 2019 این تیپ را “سازمان تروریستی” نامید، نقش آنها در مبارزه با داعش حتی از سوی مقامات ایرانی، به‌عنوان نیرویی حیاتی علیه افراط‌گرایی ستایش شد.
این فداکاری‌ها گواهی بر وفاداری بسیاری از پناهندگان افغان است. آیا عادلانه است که این ایثار با اتهامات کلی پاسخ داده شود؟ آیا می‌توان مقاومتی که خون خود را برای آرمان فدا کرده با کسی که برای منافع شخصی خیانت کرده، برابر دانست؟
🔴 اعترافات خائنان: ابری از سوءظن
گزارش‌های اخیر جنجال‌هایی را برانگیخته که برخی از پناهندگان افغان در ایران به جرم همکاری با موساد دستگیر شده‌اند. اگرچه جزئیات دقیق به دلیل ماهیت مخفیانه این عملیات‌ها محدود است، پست‌های شبکه ایکس و گزارش‌های رسانه‌ای اشاراتی به این دستگیریها دارند:
- دستگیری جاسوسان: در ژوئن 2025، مقامات ایرانی گزارش دادند که افرادی، از جمله پناهندگان افغان، به جرم جاسوسی برای اسرائیل دستگیر شده‌اند. یکی از موارد برجسته در رسانه‌های ایرانی به مردی اشاره دارد که اعتراف کرده بود از سامانه‌های دفاع هوایی روی پشت‌بام یک ساختمان عکس گرفته و اعتراف کرده بود بیکار بوده و برای حمایت از خانواده‌اش این کار را انجام داده است. او ظاهراً مبالغ ناچیزی معادل 225 تا 250 دلار برای اقدامات خرابکارانه مانند هدف قرار دادن یک نیروگاه برق دریافت کرده بود.
- تأسیسات زیرزمینی: گزارش‌های منتشر شده که نیروهای ایرانی یک تأسیسات زیرزمینی مخفی در نزدیکی مقر سپاه پاسداران کشف کرده‌اند که ظاهراً توسط بیش از 400 شهروند افغان تحت مدیریت موساد اداره می‌شد. این تأسیسات برای ساخت پهپادها و نظارت استفاده می‌شد. با این حال، این گزارشات باید با احتیاط بررسی شوند.
- زمینه جذب: مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که موساد از جمعیت‌های آسیب‌پذیر، از جمله پناهندگانی که با مشکلات اقتصادی یا ترس از اخراج مواجه‌اند، سوءاستفاده می‌کند. وعده پول یا اقامت ظاهراً برخی را به فعالیت‌های جاسوسی سوق داده.
این اتهامات، هرچند جدی، شواهد قطعی از خیانت گسترده در میان پناهندگان افغان ارائه نمی‌دهند. فقدان اعترافات دقیق و تأییدشده در منابع عمومی نشان می‌دهد که این موارد ممکن است موردی باشند و روایت همکاری گسترده می‌تواند برای اهداف سیاسی یا امنیتی اغراق‌آمیز باشد. بررسی انتقادی برای جلوگیری از خلط اقدامات فردی با گناه جمعی ضروری است.
🔴 ایران… قبله آزادگان و مسئولیت بزرگ
جمهوری اسلامی، به‌عنوان ام‌القرای جهان اسلام و قبله آزادگان، مسئولیت دوگانه‌ای بر عهده دارد:
- حفاظت از امنیت ملی: ایران باید بدون هیچ مسامحه‌ای از حاکمیت خود محافظت کند و دست دشمن را، هرچند مخفی، قطع کند. واحد اطلاعاتی سپاه پاسداران تأکید کرده که همکاری با موساد جرمی سنگین است و با شدیدترین مجازات‌ها روبرو خواهد شد.
- رعایت عدالت و انسانیت: ایران همچنین باید جامعه خود را از لغزش به واکنش‌های نسنجیده بازدارد. باید میان دشمن نفوذی و دوست وفادار تمایز قائل شود و اطمینان حاصل کند که پناهندگان آسیب‌پذیر به‌عنوان قربانیان مورد استفاده قرار نگیرند. فراهم کردن زندگی آبرومندانه و تقویت اعتماد می‌تواند شرایطی را که نهادهای متخاصم از آن سوءاستفاده می‌کنند، کاهش دهد.
🔴 هوشیاری لازم است… اما عدالت در اولویت است
هوشیاری ضروری است و نباید با هیچ عنصر مشکوکی مماشات کرد. با این حال، نفوذ موساد در محیط‌های شکننده، حاشیه‌نشین یا غافل شکوفا می‌شود. راه‌حل نه در تعمیم، بلکه در ایجاد اعتماد، تأمین زندگی آبرومندانه، و قطع نفوذها با عدالت، نه با بدنام‌سازی، است.
🔻 هر کس به ایران خیانت کند، از هر ملیتی که باشد، باید مجازات شود.
هر کس برای ایران فداکاری کند، از هر ملیتی که باشد، باید مورد تجلیل قرار گیرد.
و دیگران، میهمانان خانه مقاومت‌اند و وظیفه ماست که با آنها به نیکی رفتار کنیم… بدون اینکه از خطر دشمن، که هرگز نمی‌خوابد، غافل شویم.
یادداشت‌ها درباره منابع و رویکرد:
- اعترافات: جزئیات اعترافات به دلیل ماهیت حساس عملیات‌های اطلاعاتی در منابع عمومی محدود است. مثال‌های ارائه‌شده از پست‌های ایکس و گزارش‌های رسانه‌ای استخراج شده‌اند اما به‌عنوان موارد تأییدنشده تلقی می‌شوند تا از تأیید ادعاهای بی‌اساس جلوگیری شود.
- تیپ فاطمیون: مشارکت‌های این تیپ در سوریه، مانند نبردهای حلب، غوطه شرقی و پالمیرا، در منابع معتبر مستند شده است. وفاداری آنها از طریق فداکاری‌ها و همسویی ایدئولوژیک با محور مقاومت ایران نشان داده شده است.
- دیدگاه متوازن: این گسترش از تعمیم‌های کلی اجتناب کرده و هم به فداکاری‌های پناهندگان افغان و هم به مشروعیت نگرانی‌های امنیتی ایران توجه کرده، در حالی که بر لزوم احتیاط در برابر اتهامات جمعی تأکید دارد.
