تأثیر هوش مصنوعی و دیجیتالی شدن بر اشتغال بانوان

سپیده باهران، فعال در امور تجارت بین الملل

مقدمه

هوش مصنوعی (AI) و دیجیتالی شدن در دهه‌های اخیر تحول چشمگیری در بازار کار ایجاد کرده‌اند. این فناوری‌ها فرصت‌ها و چالش‌های متعددی را برای بانوان در حوزه اشتغال به همراه داشته‌اند. از یک سو، فناوری‌های دیجیتال مشاغل جدیدی برای بانوان ایجاد کرده و امکان کار از راه دور را فراهم آورده‌اند. از سوی دیگر، برخی مشاغل سنتی که بیشتر توسط بانوان انجام می‌شد، در معرض خودکارسازی قرار گرفته و خطر از بین رفتن آن‌ها افزایش یافته است. این مقاله به بررسی تأثیرات مثبت و منفی هوش مصنوعی و دیجیتالی شدن بر اشتغال بانوان پرداخته و پیشنهاداتی برای افزایش مشارکت بانوان در اقتصاد دیجیتال ارائه می‌دهد.

توسعه فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی باعث تغییرات عمیقی در نحوه کار، استخدام و مهارت‌های موردنیاز در بازار کار شده است. این تغییرات برای بانوان هم فرصت‌های جدیدی ایجاد کرده و هم برخی از چالش‌های موجود را تشدید کرده است. درحالی‌که برخی معتقدند که هوش مصنوعی باعث افزایش بهره‌وری و ایجاد شغل‌های جدید برای بانوان می‌شود، برخی دیگر نگران کاهش فرصت‌های شغلی سنتی و افزایش شکاف جنسیتی در فناوری‌های نوین هستند. در این مقاله، این ابعاد مختلف بررسی خواهند شد.

صدای سما

فرصت‌های ایجادشده برای بانوان در اثر هوش مصنوعی و دیجیتالی شدن

یکی از مزایای مهم دیجیتالی شدن، افزایش مشاغل انعطاف‌پذیر مانند کار از راه دور، فریلنسینگ و کسب‌وکارهای آنلاین است. این تحول به بانوان، به‌ویژه مادران و بانوان خانه‌دار، امکان می‌دهد تا بین مسئولیت‌های خانوادگی و حرفه‌ای تعادل برقرار کنند.

دیجیتالی شدن باعث شده است که بسیاری از بانوان بتوانند بدون نیاز به تحصیلات رسمی در رشته‌های فنی، از طریق دوره‌های آنلاین و برنامه‌های آموزشی کوتاه‌مدت، مهارت‌های دیجیتال کسب کنند. این امر امکان ورود بانوان به حوزه‌هایی مانند تحلیل داده، برنامه‌نویسی، بازاریابی دیجیتال و طراحی گرافیکی را افزایش داده است.

تجارت الکترونیک و شبکه‌های اجتماعی بستری مناسب برای کارآفرینی بانوان فراهم کرده‌اند. بانوان می‌توانند با استفاده از این ابزارها، محصولات و خدمات خود را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان عرضه کنند. پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و آمازون به بانوان امکان داده‌اند تا کسب‌وکارهای موفقی را راه‌اندازی کنند.

با رشد هوش مصنوعی، بسیاری از مشاغل فنی نیاز به مهارت‌های ترکیبی (فنی و انسانی) دارند. مهارت‌هایی مانند مدیریت پروژه، حل مسئله، خلاقیت و تفکر انتقادی اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. این امر می‌تواند فرصت‌هایی را برای بانوان در موقعیت‌های مدیریتی و استراتژیک فراهم کند.

صدای سما

چالش‌های هوش مصنوعی و دیجیتالی شدن برای اشتغال بانوان

یکی از نگرانی‌های اصلی در مورد هوش مصنوعی، جایگزینی برخی از مشاغل سنتی بانوان با فناوری‌های خودکار است. برای مثال، بسیاری از مشاغل دفتری، حسابداری ساده، و پشتیبانی مشتری که به‌طور سنتی توسط بانوان انجام می‌شدند، در حال خودکارسازی هستند.

علی‌رغم رشد فناوری‌های دیجیتال، مشارکت بانوان در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی همچنان پایین‌تر از مردان است. این شکاف جنسیتی به دلایلی مانند کلیشه‌های جنسیتی، کمبود الگوهای بانوانه در این حوزه و محدودیت‌های آموزشی در برخی جوامع ایجاد شده است.

بانوان برای حفظ جایگاه خود در بازار کار دیجیتال، نیاز به یادگیری مهارت‌های جدید دارند. اما بسیاری از آن‌ها به دلیل محدودیت‌های مالی، خانوادگی یا فرهنگی، به فرصت‌های آموزشی مناسب دسترسی ندارند. این مسئله می‌تواند باعث شود که برخی از بانوان از بازار کار دیجیتال عقب بمانند.

برخی از گزارش‌ها نشان می‌دهند که هوش مصنوعی می‌تواند نابرابری درآمدی بین بانوان و مردان را افزایش دهد. دلیل این امر، تفاوت در نوع شغل‌های در معرض خودکارسازی و همچنین تفاوت در نرخ دسترسی به فرصت‌های رشد و ارتقای شغلی در حوزه‌های فناورانه است.

راهکارهای پیشنهادی برای افزایش مشارکت بانوان در اقتصاد دیجیتال

*یکی از موانع اصلی مشارکت زنان در اقتصاد دیجیتال، کمبود مهارت‌های فنی و دیجیتالی در میان آن‌ها است. ارائه دوره‌های آموزشی رایگان یا کم‌هزینه در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی، تحلیل داده، هوش مصنوعی، امنیت سایبری و بازاریابی دیجیتال می‌تواند به افزایش حضور زنان در این بخش کمک کند. دانشگاه‌ها، سازمان‌های دولتی و شرکت‌های فناوری می‌توانند با راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی ویژه زنان، این شکاف مهارتی را کاهش دهند.

*بسیاری از زنان به دلیل مسئولیت‌های خانوادگی از کار در محیط‌های سنتی محروم می‌شوند. ترویج مدل‌های کاری انعطاف‌پذیر مانند کار از راه دور، پروژه‌های فریلنسری و کار نیمه‌وقت می‌تواند امکان مشارکت زنان را در اقتصاد دیجیتال افزایش دهد. شرکت‌ها باید سیاست‌هایی برای حمایت از کار از راه دور و تسهیل شرایط کاری برای زنان تدوین کنند.

*توسعه کارآفرینی دیجیتال یکی از راه‌های مهم برای توانمندسازی اقتصادی زنان است. فراهم کردن وام‌های کم‌بهره، برنامه‌های شتاب‌دهنده و سرمایه‌گذاری‌های ویژه زنان کارآفرین می‌تواند به رشد کسب‌وکارهای زنانه کمک کند. دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند با ارائه مشوق‌های مالی و مشاوره‌های کسب‌وکار، زنان را به ورود به حوزه کارآفرینی دیجیتال تشویق کنند.

*حضور زنان در مشاغل مرتبط با فناوری، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و تحلیل داده، همچنان محدود است. برای کاهش این شکاف، باید برنامه‌های ویژه‌ای برای تشویق دختران و زنان به تحصیل و فعالیت در رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) اجرا شود. ایجاد الگوهای موفق زن در صنعت فناوری و برگزاری رویدادهای ویژه زنان در فناوری می‌تواند به افزایش انگیزه آن‌ها کمک کند.

*شبکه‌سازی و داشتن منتور (راهنما) نقش مهمی در رشد حرفه‌ای زنان دارد. ایجاد انجمن‌ها و شبکه‌های تخصصی برای زنان فعال در اقتصاد دیجیتال می‌تواند فرصت‌های یادگیری و همکاری بیشتری را برای آن‌ها فراهم کند. برنامه‌های منتورینگ که در آن زنان با تجربه، راهنمایی و مشاوره به تازه‌واردان ارائه می‌دهند، می‌تواند تأثیر مثبتی بر افزایش مشارکت زنان در این حوزه داشته باشد.

*یکی از موانع مهم برای مشارکت زنان در اقتصاد دیجیتال، تبعیض جنسیتی در محیط‌های کاری فناوری‌محور است. شرکت‌ها باید سیاست‌هایی برای ایجاد محیط‌های کاری برابر و حمایت از زنان در مسیر شغلی خود اتخاذ کنند. اجرای قوانین ضدتبعیض، افزایش شفافیت در پرداخت حقوق و ایجاد فرصت‌های برابر برای ارتقای شغلی زنان از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش شکاف جنسیتی کمک کند.

*زنان در بسیاری از کشورها نقش کمتری در تصمیم‌گیری‌های کلان فناوری دارند. برای افزایش تأثیرگذاری زنان در این حوزه، باید مشارکت آن‌ها در سیاست‌گذاری‌های فناوری، اقتصاد دیجیتال و نوآوری افزایش یابد. تخصیص سهمیه‌های جنسیتی در کمیته‌های تصمیم‌گیری فناوری و تشویق زنان به فعالیت در سازمان‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاری‌های دیجیتال می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

*در بسیاری از کشورها، زنان نسبت به مردان دسترسی کمتری به فناوری‌های دیجیتال و اینترنت دارند. این محدودیت‌ها می‌تواند ناشی از موانع اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی باشد. دولت‌ها باید سیاست‌هایی برای افزایش دسترسی زنان به اینترنت، تلفن‌های هوشمند و ابزارهای دیجیتال تدوین کنند. اجرای برنامه‌های توزیع رایگان یا ارزان‌قیمت ابزارهای دیجیتال برای زنان کم‌برخوردار می‌تواند به مشارکت بیشتر آن‌ها در اقتصاد دیجیتال کمک کند.

*بسیاری از زنان به دلیل نبود دانش کافی در زمینه امنیت سایبری و سواد رسانه‌ای از فعالیت در فضای دیجیتال هراس دارند. برگزاری دوره‌های آموزشی درباره امنیت اطلاعات، حفاظت از حریم خصوصی و مقابله با تهدیدات سایبری می‌تواند اعتماد زنان را به فعالیت در حوزه دیجیتال افزایش دهد.

*ارائه داستان‌های موفقیت زنان کارآفرین و متخصص در حوزه فناوری می‌تواند انگیزه‌بخش باشد. رسانه‌ها و سازمان‌های دولتی می‌توانند با معرفی زنان موفق در این حوزه، نگرش عمومی را نسبت به توانایی‌های زنان در اقتصاد دیجیتال تغییر دهند. برگزاری همایش‌ها و رویدادهای ویژه زنان در فناوری نیز می‌تواند تأثیر مثبتی بر رشد این بخش داشته باشد.

صدای سما

نتیجه‌گیری

هوش مصنوعی و دیجیتالی شدن، فرصت‌های بی‌نظیری برای اشتغال بانوان ایجاد کرده‌اند، اما درعین‌حال چالش‌های جدیدی نیز به همراه داشته‌اند. اگرچه برخی از مشاغل سنتی بانوان در معرض خطر حذف قرار دارند، اما مهارت‌آموزی، حمایت‌های دولتی و تغییر نگرش‌های اجتماعی می‌توانند به افزایش مشارکت بانوان در اقتصاد دیجیتال کمک کنند. با اقدامات مناسب، می‌توان از این تحول به‌عنوان ابزاری برای توانمندسازی بانوان و کاهش شکاف جنسیتی در بازار کار استفاده کرد.