رویکردهای سیاستگذاری تضمیـن کیفیـت در نـظام آمـوزش عالی «قسمت اول»

دکتر مریم دادگر، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد

چکیده

تضمین کیفیت، واژه­ای است که در سال­های دهه1990، وارد مباحث حوزه­ی آموزش عالی شده و به این ترتیب، جایگزین رتبه­بندی مطرح در دانشگاه­های آن زمان گردیده است. امروزه، تضمین کیفیت به واژه­ای عمومی در نظام آموزش عالی تبدیل شده و به تمامی اشکال نظارت بیرونی و ارزشیابی کیفیت اطلاق می‌شود. نظام­های آموزش عالی و مؤسسات دانشگاهی به علت بالاترین سطح آموزشی که عهده دار توسعه و بهسازی منابع انسانی متخصص است بیش از سایر سطوح نیازمند تضمین کیفیت و رعایت استانداردها و معیارهای لازم از یک سو و انعطاف پذیری سنجیده و هدایت شده از سوی دیگر می­باشد. بر این اساس، مقاله حاضر که به شیوه­ توصیفی- تحلیلی با استناد به مطالعات کتابخانه­ای نگاشته شده است، پس از تبیین ماهیت، اهداف و ضرورت­ها به بیان رویکردهای سیاست­گذاری تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی با تأمل می­پردازد.

واژ­های کلیدی: رویکردها، سیاست­گذاری، تضمین کیفیت، نظام آموزش عالی،

 صدای سما

1- مقدمه

مسئله تضمین کیفیت از اوایل دهه 1990 به مسئله­ای بین المللی تبدیل شده (گرفت^[1]، 1994) و وارد مباحث حوزه آموزش عالی گشته است. به این ترتیب، جایگزین رتبه بندی^[2] ساده مطرح در دانشگاه های آن زمان گردیده است. تضمین کیفیت، اصطلاحی کلی است که به عنوان مرجعی برای انواع اصطلاحات؛ پایش، ارزیابی یا بازبینی بیرونی کیفیت، مورد استفاده قرار می گیرد هم چنین، ممکن است به عنوان فرایند ایجاد اطمینان در افراد ذی نفع (در مورد دروندادها، فرایندها و بروندادها) به کار برده شود تا بتواند انتظارات آن ها را برآورده ساخته یا رضایت حداقل آن ها را تأمین کند (مارتین و استلا، 1388). بین تضمین کیفیت با حوزه استانداردها، ارتباط نزدیکی وجود دارد.

در فرهنگ آکسفورد، استاندارد به معنای چیزی که برای آزمایش سنجش وزن، طول، کیفیت سالم و امثالهم به کار می‌رود، توصیف شده است. در واقع، سطح مود نظر و مقبول یک چیز از حیث کیفیت، استاندارد نامیده می‌شود‌. استاندارد مفهومی است که می تواند نشانگر انسجام و انظباط فعالیت‌های فکری‌، علمی، فنی و فرهنگی جامعه باشد و در معنای اعم مترادف با نظم است (به نقل از خنیفر، 1381). بازرگان (1380) نیز، استانداردها را سطح مطلوب نشانگرهایی می داند که کیفیت ملاک را مشخص می کنند. وی استاندارد را امری قضاوتی و ارزیابی دانسته که تحت تأثیر مکان و زمان و بسته به هدف ارزیابی می توانند، مطلق و یا نسبی تدوین شوند (بازرگان، 1380).

بنابراین، استاندارد اولاً مبنایی برای داوری است و ثانیاً بر مبنای قوانین یا نظر افراد صاحب صلاحیت تدوین می شود، از این رو استانداردها را می توان یک سنجه یا خط کش برای قضاوت دانست. در حوزه آموزش استانداردها بیاناتی هستند که نشان دهنده سطح انتظارات صاحبنظران آموزشی از ملزومات برنامه‌های آموزشی و شرایط این برنامه‌ها می‌باشند و کیفیت بر اساس آنها سنجیده می‌شود (ولاسنو^[3] و همکاران، 2004).نظام های آموزش عالی و مؤسسات دانشگاهی به علت بالاترین سطح آموزشی که عهده دار توسعه و بهسازی منابع انسانی متخصص است بیش از سایر سطوح نیازمند تضمین کیفیت و رعایت استانداردها و معیارهای لازم از یک سو و انعطاف پذیری سنجیده و هدایت شده از سوی دیگر می باشد (ابوالقاسمی، 1388).

مفهوم تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی به معنای؛ فرایند بررسی و امتحان اهداف، ساختار، درون دادها، فرآیندها، برون دادها و پیامدهای آموزش عالی است که موجب حفظ، بهبود و ارتقاء کیفیت می شود. با توسل به این ابزار مسئولان نظام آموزش عالی به تعیین اهداف، استانداردها، روش ها و شرایط مناسب تحقق کیفیت می پردازند. این مهم به وسیله جریانی از بازرسی یا ارزشیابی، که میزان تلاقی دامنه فعالیت های جاری مؤسسه را با استانداردهای مربوطه می آزماید، انجام می گیرد.

2- روش پژوهش

مسأله اساسی پژوهش حاضر، مفهوم سیاست­های تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی است. به این ترتیب،هدف پژوهش ،بررسی چیستی، ضرورت، اهداف و رویکردهای تضمین کیفیت در آموزش عالی می باشد. لذا با عنایت به مسأله و هدف مورد مطالعه ، پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

 صدای سما

3-  پیشینه نظری:

1-3- مفهوم تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی

وروجنستین^[4] (1995) تضمین کیفیت را «توجه مداوم، ساختار یافته و نظام مند در چارچوب حفظ کیفیت و بهبود آن» می داند. گیبرت^[5] (1992)، تضمین کیفیت، به معنای «فرایند جمع آوری همه کارکردها و فعالیت هایی که دربردارنده کیفیت کالا یا خدمت به گونه ای است که همه به طور یکسان، برنامه ریزی و کنترل شده و به روش نظام مند اجرا می شود (روس، 2010). میک و هرمن^[6] (2000) نیز، تضمین کیفیت را به عنوان «فرایندهای؛ بررسی، سنجش و نظارت مستمر و مداوم بر دوره ها و برنامه ها (که بایستی برای همه فراهم کنندگان شناخته شده باشند)، به منظور اطمینان از اینکه دوره ها و برنامه ها از استاندارد بالایی برخوردار هستند»، توصیف نموده اند (حاجی احمد^[7]، 2004).

به عقیده هرمن^[8] (1998) و اسکیل بک و کانل^[9] (2000)، تضمین کیفیت در آموزش عالی به مدیریت نظام مند و رویه های سنجش (ارزیابی) اتخاذ شده به وسیله یک مؤسسه یا برنامه آموزش عالی برای نظارت بر عملکرد و تضمین تحقق بروندادهای کیفی یا کیفیت بهبود یافته، اطلاق می شود (روس، 2010). بازرگان (2002)، تضمین کیفیت را شامل کلیه خط مشی‌ها، سیاست‌گذاری‌ها، فرایندها و فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده می داند که از طریق آنها کیفیت آموزش عالی حفظ، ارتقاء و توسعه می‌یابد و یا می‌توان آن را فرایند بررسی ‌و امتحان اهداف، ساختار، دروندادها، فرایندها و بروندادهای عرضه شده نظام‌های آموزش عالی که موجب حفظ، بهبود و ارتقاء  کیفیت می شود، تعریف نمود )بازرگان، 2002).

والسانور^[10]و همکاران (2004) در واژه نامه تضمین کیفیت و اعتبارسنجی، تضمین کیفیت را اصطلاح چتری برای فرایند مداوم ارزشیابی (ارزیابی، نظارت، حفظ، بهبود و ارتقاء) کیفیت نظام آموزش عالی، تعریف نموده اند. در تعریف مذکور، در بعضی موارد تضمین کیفیت به عنوان زیر مجموعه مدیریت کیفیت و در موارد دیگر، به عنوان مترادف آن به کار می رود. آن ها دو بعد درونی و بیرونی را برای تضمین کیفیت متصور هستند (محمّد زاده و همکاران، 1386).

استلا و وودهاوث (2006) بیان می کنند؛ تضمین کیفیت آموزش عالی، احساس عمومی مشترک در شرایط رقابتی روزافزون دنیای امروز به منظور «کاهش عدم اطمینان» است. خانوارها، دانشجویان، دولت ها، بازارکار و سایر ذی نفع ها ها و حتی خیرینی که به آموزش عالی کمک می کنند، برای انتخاب عقلانی و ترجیحات مصرفی یا سرمایه گذاری خود، خواستار شفافیت و اطلاعات هستند (فراستخواه، 1388، ص13).

یونسکو (2008)، تضمین کیفیت در آموزش عالی را فرایندی منظم توصیف می کند که برای حفظ ارتقاء کیفیت و تضمین بیشتر پاسخ گویی و رواج استانداردها در بین برنامه ها، مؤسسات و نظام ها، دروندادها، فرایندها و بروندادها در برابر ملاک های استاندارد شده کیفیت، ارزیابی و تصدیق می شود (یونسکو، 2008).

در مجموع، تضمین کیفیت در آموزش عالی، اشاره به کلیه خط مشی ها، سیاست ها، فرآیندها و فعالیت های منسجم و برنامه ریزی شده ای دارد که هدف اساسی آن حفظ، ارتقاء و بهبود کیفیت بوده و بر مسئولیت‌پذیری همه دست‌اندرکاران مؤسسات دانشگاهی تأکید دارد لذا، تضمین کیفیت در آموزش عالی به معنی؛ مدیریت نظام مند و سیستماتیک، تضمین و حصول اطمینان از کیفیت خاص دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی است.

 صدای سما

[1]. Graft

[2]. Ranking

[3]. Vlasceanu

[4]. Vroeijenstijn

[5]. Gibert

[6]. Meek & Herman

[7]. Haji- Ahmad

[8]. Herman

[9]. Skilbeck & Connell

[10]. Vlasceanuetal