شرکت های چند ملیتـی و تاثیر آنها بر رشد اقتصادی

حمیده مولائی صاحب امتیاز و مدیرمسئول: پیدایش و شکل گیری شرکت های چند ملیتی در سده بیستم یکی از نشانه های بزرگ جهانی سازی اقتصاد می باشد. طی این مدت شرکت ها به گونه ای عمل کردند که به ندرت میتوان کشوری را یافت که به شکلی در معرض نفوذ آنها قرار نگرفته باشد. در تعریف شرکت چند ملیتی(Multinational Corporation) می توان گفت شرکتی است که به منظور گسترش فعالیت های خود در سراسر جهان و سرمایه گذاری در قطب های صنعتی کشورهای در حال توسعه و استفاده از امکانات این شرکت ها، در کشورهای مختلف اقدام به تأسیس یک شرکت فرعی (یعنی شرکتی که قسمت اعظم سهامش متعلق به شرکت اصلی است) می کند.

در شرکت های چند ملیتی شرکت مادر یا شرکت اصلی، تابعیت کشور محـل ثبـت خـود را دارد مـثـل شـرکت کوکـاکـولا و در پـی آن شرکت های فرعی در اقصی نقاط جهان شکل گرفته و تابع نظریات اقتصادی شـرکت اصلی می باشند. شرکت هـای چنـد ملیتـی در حال حاضر به غول های بزرگ اقتصادی تبدیل شده اند و چنان در کشورهای متعدد ریشه دوانده اند که تعیین ملیت و تعلق آنها به این و یا آن کشور، چندان آسان نیست.

به تعریف دیگر، شرکت چند ملیتی به معنی یک شرکت مادر است که از طریق وابستگان خود، مانند شرکت های فرعی که در یک یا چند کشور مستقرهستند، در تولید خارجی یا سایر فعالیت های خارجی مانند توزیع کالا و خدمات تجاری درگیر می شود و کنترل مستقیم بـه سـیـاست و خـط مشـی هـای وابستـگـان خـود دارد تـلاش می کند تا استراتژی های تجاری لازم برای تولید، بازاریابی، پشتیبانی مالی و دیگر کارکردهایی که فراتر از مرزهای ملی است طراحی و به اجرا درآورد ( نشریه روابط بین الملل ،مرتضی نصیری ، شماره هفتم و هشتم ، ص32) این شرکت ‌ها به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد جهان، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده اند و به موازات گسترش جهانی این شرکت‌ ها، کشورهای تازه صنعتی به‌صورت یکی از مراکز اصلی حضور و فعالیت این شرکت‌ها در آمده است؛

چراکه به ‌رغم علاقه‌منـدی این شرکت‌ها به سرمـایه‌گذاری در کشورهای توسعه یافته، کشورهای در حال توسعه هم درصدد جلب توجه این شرکت‌ها جهت سرمایه‌گذاری در کشورشان بوده‌اند.

با شروع انقلاب صنعتی فعالیت شرکت های چند ملیتی شکلی جدید به خود گرفت و این شرکت ها با همکاری بانک های بزرگ در کشور اصلی، اقتصـاد کشورهای توسعـه نیافته را تحت تسلـط خـود در آوردنـد. در دوران پس از جنگ جهـانی دوم ، دوران حسـاسی در اقتصـاد جهـانی و حیـات شرکت های چند ملیتی بود؛ چـرا که خسـارت ناشی از جنگ در اروپـا و شرق آسیـا سبب گردیـد تا زمینه ای مناسب برای افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی آمریکا در جهان فراهم آید.

شرکت های بزرگ آمریکایی به ایجاد کارخانجات در سراسر جهان پرداختند و این روند افزایشی تا اواخر دهه 60 ادامه یافت. از اوایل دهه 60 به بعد، کشورهای اروپایی و بخصوص بریتانیا، نیز شروع به ایجاد شرکت های چندملیتی نمودند به طوریکه بریتانیا را به عنوان دومین کشور مادر برای برای شرکت های چند ملیتی درآورد و دلیل آن نیز این بود که بریتانیا دارای سابقه تاریخی و تجربه کافی در امر سرمایه گذاری مستقیم بود و همین مسأله به شرکت های بریتانیایی این امکان را داد تا با تجربه و زمینه مناسب به سرمایه گذاری در دیگر کشورهای جهان بپردازند.

بریتانیا دومین قدرت بزرگ دریایی پس از آمریکا بود و این امر باعث می شد تا در صورت بروز خطر برای شرکت های آن، توان کافی در جهت حفظ منافع این شرکت ها را داشته باشد. بازسازی اقتصادی در اروپای غربی سبب شد که کشورهای این قـاره نیـز صـادرات سرمـایـه را از سرگیـرند و در کنـار آن شرکت های چند ملیتی این کشور ها نیز از سال 1965 به بعد توسعه چشمگیری یابند. در رأس کشورهای اروپای غربی که به صدور سرمایه مستقیم پرداختند می توان از آلمان فدرال، سوئیس، هلند ، فرانسه، بلژیک و سوئد نام برد. ژاپن نیز از دهه 1960 به بعد سرمایه گذاری خارجی را آغاز کرد و مناطق شرقی آسیا و اقیانوسیه را به این منظور برگزید.

اواخر دهه 60 و اوایل دهـه 70 نقطه عطفـی در تاریخ فعالیت شرکت های چند ملیتی بود؛ زیرا تعداد شرکت های چند ملیتی در کشورهای صنعتی غرب افزایش چشمگیری یافته و به حدود 10 هـزار شرکت رسیـده بـود که از نظـر تعـداد، در رأس ایـن شرکت ها، شرکت های آمریکایی، بریتانیایی، آلمانی، سوئیسی، فرانسـوی و هلنـدی قـرار داشتنـد. (جیمـز دوئرتی و رابـرت فالتزگراف ، 1372 ، ص 393-394) همچنین در دهه 1990 به دلیل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که یکی از موانع عمده گسترش شرکت های چند ملیتی به لحاظ ایدئولـوژی به خصوص در کشورهـای در حال توسعه محسوب مـی شـد، فـعـالیت شـرکت هـای مـذکـور بسیـار تـوسعـه چشمگیری یافت.

لذا گرایش بیشتر کشورهای بلوک شرق به سمت آزادسازی اقتصادی و جلب سرمایه گذاری خارجی بیش از پیش فزونی یافت و همین امر زمینه گسترش فعالیت شرکت های چند ملیتی را فراهم کرد .