آیا اوپک گازی در راه است؟
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران، در حاشیه نشست وزارتی GECF اعلام کرد که ایران پیشنهاد داده این مجمع به «سازمان کشورهای صادرکننده گاز» ارتقا یابد. این پیشنهاد با استقبال کشورهای عضو روبه‌رو شده و هدف آن تبدیل نهاد مشورتی موجود به سازمانی با قدرت تصمیم‌گیری الزام‌آور است.
در وضعیت فعلی، تصمیمات GECF صرفاً جنبه توصیه‌ای دارد و اعضا ملزم به اجرای آن نیستند. ایران معتقد است نبود سازوکار حقوقی موجب شده منافع تولیدکنندگان گاز در برابر نوسانات بازار و فشارهای سیاسی آسیب‌پذیر باشد.
در طرح جدید، OGEC سازمانی بین‌المللی با اساسنامه‌ای الزام‌آور خواهد بود که تصمیمات آن با رأی اکثریت اتخاذ و برای همه اعضا لازم‌الاجرا است. چنین ساختاری می‌تواند جایگاه جمعی تولیدکنندگان را در بازار جهانی گاز تثبیت کند، مشابه نقشی که اوپک برای نفت ایفا می‌کند.
این تغییر ساختاری به معنای ایجاد نهادهای تصمیم‌گیر مانند شورای وزیران و هیئت اجرایی، تدوین سیاست‌های صادراتی و پیش‌بینی مکانیزم‌های نظارتی و تنبیهی است تا از تخطی اعضا جلوگیری شود.
از دید ایران، ارتقای GECF به OGEC پاسخی است به سلطه سیاسی مصرف‌کنندگان عمدتاً غربی، به‌ویژه اروپا، بر بازار گاز. تهران می‌خواهد گاز را از کالایی وابسته به ژئوپلیتیک به ابزاری برای قدرت مستقل اقتصادی و سیاسی تبدیل کند.
در سطح ژئوپلیتیکی، ایران و روسیه با مجموع بیش از ۴۰٪ ذخایر گاز جهان، در پی تشکیل بلوکی هستند که با چین، هند و قطر همکاری کند و موازنه قدرت را در بازار انرژی به نفع تولیدکنندگان تغییر دهد.
تهران هدف دیگر OGEC را مقابله با نفوذ نهادهایی مانند آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) می‌داند که سیاست‌های آن عمدتاً در خدمت کشورهای مصرف‌کننده است. OGEC به‌عنوان صدای تولیدکنندگان، نقش متقابل و چالش‌گر این سیاست‌ها را ایفا خواهد کرد.
ایران در چارچوب «دیپلماسی گازی» خود، طرحی با عنوان GPC-D (گفت‌وگوی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان گاز) ارائه داده است تا هماهنگی بلندمدت در عرضه، تقاضا، امنیت خطوط لوله و سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایجاد شود؛ مشابه مدل OPEC+.
راهبرد «اقتصاد مقاوم گازی» ایران بر پایه تشکیل کارگروه‌های سرمایه‌گذاری مشترک با روسیه، چین و دیگر شرکا است تا از اثر تحریم‌های مالی و فناوری غرب کاسته شود. این مدل، ریسک سرمایه را تقسیم و پروژه‌های LNG و خطوط لوله منطقه‌ای را تسریع می‌کند.
در بعد فناوری، تهران استراتژی «گاز پاک» را پیش میبرد که شامل جذب و ذخیره‌سازی کربن، توسعه هیدروژن آبی و کاهش نشت متان است. هدف، حفظ جایگاه گاز به‌عنوان «سوخت پایه دوران گذار انرژی» و مقابله با سیاست حذف سوخت‌های فسیلی در غرب است.
ایران همچنین طرح تقویت دبیرخانه دوحه را پیشنهاد کرده تا از نهاد آماری صرف به مرکز تصمیم‌سازی و مدیریت بحران تبدیل شود. این دبیرخانه جدید قرار است آمار رسمی اعضا را منتشر، تأمین اضطراری را هماهنگ و نمایندگی بین‌المللی OGEC را بر عهده گیرد.
تحقق این ابتکار به اجماع میان اعضای اصلی وابسته است. قطر ممکن است به‌دلیل قراردادهای بلندمدت خود محتاط باشد و روسیه به تضمین‌های حقوقی قوی نیاز دارد. در صورت موفقیت، OGEC می‌تواند سومین قطب قدرت انرژی جهان پس از اوپک و IEA شود و نظم جدیدی در حکمرانی انرژی جهانی پدید آورد.
