جنگ افکار به جای جنگ ابزار «قسمت اول»
دکتر حمیدرضا اشراقی، پژوهشگر و فعال اجتماعی
برایشان مهم نیست طرف مقابلشان کیست؛ هر چه به ذهن و مخیله‌شان خطور می‌کند را درون این ظرف غذای در حال جوش می‌ریزند
محتویات ظرف یا همان فضای مجازی با همین تراوش‌های ذهنی است که گاهی تلخ می‌شود و گاهی شور و گاهی هم بی‌نمک و شاید هم کم‌نمک.
فضای مجازی آن‌قدر اهمیت دارد که رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم حتماً رئیس فضای مجازی کشور می‌شدم یا در جایی دیگر می‌فرمایند: اهمیت فضای مجازی به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی است.
پس از اتفاقات اخیر نیز رهبر معظم انقلاب با تأکید بر اهمیت پاسداشت امنیت روانی جامعه در بیانات خود با انتقاد از کسانی که این امنیت را در فضای مجازی با برخی مطالب، شایعات یا تحلیل‌ها و تفسیرهای غلط دچار تشویش، اضطراب، ترس و تردید می‌کنند، از مسئولان کشور خواستند همان‌گونه که درباره امنیت «مرزها و کوچه و خیابان و زندگی مردم» وظایف مهمی دارند، در خصوص حفظ امنیت روانی مردم نیز کاملاً احساس مسئولیت کنند.
قدرت رسانه‌های اجتماعی
علی‌اصغر محکی، استاد علوم ارتباطات در همین خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: امروزه محتوای رسانه‌های اجتماعی قدرت زیادی در شکل دادن به عقاید، باورها، دگرگون کردن عادات زندگی و تفسیر رویدادها دارند و کارکرد مثبت این رسانه‌ها می‌تواند آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی، الگوسازی مثبت، راهنمایی افکار عمومی در پیوستن به امور همدلانه و خیراندیشانه، حمایت از آسیب‌دیدگان، کاهش استرس و اضطراب و مبارزه با تهدیدهای روانی باشد.
محکی اضافه می‌کند: اما در نقطه مقابل، وجه کژکارکردی این رسانه‌ها، سلب آرامش و امنیت روانی مردم و جامعه از راه انتشار شایعات، تفسیرهای اشتباه، بزرگ‌نمایی برخی رویدادهای کم‌اهمیت و یا ارائه اطلاعات نادرست، مخدوش و تحریف شده است.
چند راهکار
محکی در پاسخ به این پرسش که در برابر این رویکرد آسیب‌زا که موجب اختلال امنیت روانی جامعه می‌شود چه باید کرد، می‌گوید: اقدامات در دو سطح کوتاه‌مدت و بلندمدت تعریف می‌شوند؛ در کوتاه‌مدت، اقدامات قانونی و برخورد با تولیدکنندگان و انتشاردهندگان این نوع اخبار و اطلاعات مطرح است که البته با توجه به گستردگی و تنوع و پیچیدگی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی کاری بسیار دشوار، پرهزینه و با تأثیر کوتاه‌مدت است.
راه کوتاه مدت دیگر که اثربخشی بیشتری دارد، ابتکار، سرعت عمل و اقدام به‌موقع رسانه‌های رسمی در انتشار اخبار و اطلاعات درست است؛ در واقع شایعه هنگامی زمینه شیوع پیدا می‌کند که درباره رویدادی مهم یا مثلاً فقر و… کمبود اطلاعات وجود داشته باشد. پس باید رسانه‌ها و کانال‌های رسمی متولی اطلاع‌رسانی، در این خصوص به رسالت و وظیفه خود عمل کنند تا مانع انتشار اخبار جعلی، تحریف‌شده یا شایعات شوند.
اما راهکار بلندمدت که قطعی‌تر، مؤثرتر و پایدارتر است، ارتقای دانش و سواد رسانه‌ای آحاد جامعه است تا در برابر اخبار نادرست، منفعل و تسلیم نباشند و همانند یک کنشگر فعال، مسئولیت‌پذیر و آگاه، سره را از ناسره تشخیص دهند. البته باید پذیرفت تا رسیدن به این مرحله راهی طولانی در پیش داریم.
وی می‌گوید: به‌طور مثال دیروز در شبکه‌های مجازی فیلمی کوتاه از ملاقات یک سرباز (که به مرخصی آمده) با مادرش و سورپرایز کردن او منتشر شده که واجد لحظاتی عاطفی و احساسی از ملاقات مادر و فرزند است. اما در زیرنویس این فیلم کوتاه، به دروغ ادعا شده این سرباز جزو شهدای اخیر است.
اگر بیننده این فیلم دقت کند، آرم روی لباس آن سرباز مربوط به نیروی دریایی سپاه است و در رویدادهای این چند روز اخیر اصلاً شهیدی از نیروی دریایی سپاه پاسداران نداشته‌ایم.
محکی تصریح می‌کند: نکته مهم این است بخشی از این اخبار مخدوش و نادرست، با هدف مخدوش کردن سلامت و امنیت روانی مردم منتشر می‌شوند و قصد دارند از طریق واکنش‌های کاربران فضای مجازی، درباره سطح باورپذیری آحاد جامعه، به‌ویژه در مورد شایعات سازمان یافته، اطلاعات را جمع‌آوری کرده و آن را مبنای طراحی، تولید و انتشار شایعات بعدی قرار دهند.
بنابراین بسیار مهم است مردم در مورد آنچه در فضای مجازی به آن‌ها می‌رسد بسیار هوشیار باشند و به آن‌ها با دیده تردید و عدم قطعیت نگاه کنند و از انتشار آن‌ها تا هنگام روشن شدن ابعاد موضوع توسط رسانه‌های رسمی، جداً بپرهیزند.
این استاد ارتباطات می‌افزاید: این یک واقعیت مهم است که خاکریز نبرد با دشمنان و بدخواهان کشور عزیزمان ایران، محدود به لبه نظامی نمی‌شود و ابعاد اطلاعاتی، رسانه‌ای و روانی آن به مراتب اهمیت بیشتری یافته است.
اخبار جعلی با مردم چه می‌کند؟
سید علیرضا آل‌داوود، پژوهشگر رسانه و فضای مجازی نیز به قدس می‌گوید: متأسفانه امروز فضای مجازی و سکوهای خارجی بستر جنگ نرم و جنگ شناختی در کشور شده‌اند و دشمنان و حتی برخی افراد داخلی به تشدید ناامنی روانی در سطح جامعه در این بسترها رو آورده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: اخبار جعلی می‌تواند به‌طور مداوم روی مشکلات و چالش‌های جامعه تمرکز کند. این موضوع می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس و امید در افراد منجر شود و آن‌ها را در برابر مشکلات آسیب‌پذیرتر کند.
این پژوهشگر رسانه و فضای مجازی می‌افزاید: همچنین اخبار جعلی منجر به تصمیم‌گیری نادرست در افراد می‌شود. به عنوان مثال اگر فردی به‌طور نادرست اطلاعاتی درباره یک بیماری همه‌گیر دریافت کند، ممکن است تصمیمات نادرستی در مورد مراقبت‌های بهداشتی خود بگیرد که به سلامتی او آسیب برساند.
اخبار جعلی می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر بگذارد. این اخبار ممکن است به ایجاد ترس، وحشت، اضطراب و ناامنی در جامعه منجر شود و به‌طور قابل توجهی ثبات اجتماعی را به خطر بیندازد. بنابراین ضروری است افراد آگاهی خود را در مورد اخبار جعلی افزایش دهند و از منابع معتبر و قابل اعتماد برای دریافت اطلاعات استفاده کنند.
جنگ افکار به جای جنگ ابزار
سید علیرضا آل داوود تصریح می‌کند: در عصر حاضر جنگ ابزار به جنگ افکار تبدیل شده و دشمن با گسترش ناامنی روانی به دنبال اجرای برنامه‌های خود است. در موضوع غفلت از جنگ نرم نیز رهبر معظم انقلاب به این موضوع اشاره کردند.
یکی از مهم‌ترین اهداف دشمن در حوزه جنگ نرم، مأیوس کردن و ناامیدسازی مردم و مسئولان است. این مأیوس کردن منجر به نوعی اختلال روان‌شناختی به نام «درماندگی آموخته شده» که با بمباران اطلاعاتی اخبار جعلی و پیام‌های منفی، بزرگ‌نمایی مشکلات، سانسور موفقیت‌ها و پروپاگاندای سیاه رسانه‌ای همراه است.
پژوهشگر رسانه و فضای مجازی ادامه می‌دهد: باید بدانیم هدف اصلی در هر جنگی از میدان به در کردن رقیب است، اما جنگ شناختی دارای شیوه‌های متفاوت‌تری نسبت به همه جنگ‌هاست، شیوه‌هایی که در نوع خود نشان از پیچیدگی این نوع جنگ دارد.
شیوه‌هایی که با اعتمادزدایی، اعتبارزدایی، مشروعیت‌زدایی و قداست‌زدایی، ناامیدسازی و ناکارآمدنمایی یک کشور و جامعه را به افراد آن جامعه تلقین می‌کنند و در واقع مردم جامعه که اصلی‌ترین سرمایه اجتماعی یک کشور هستند را به‌راحتی به جامعه و کشور بدبین کرده و امید به آینده را در آن‌ها از بین می‌برند و مردم به اعتقادات به چشم خرافات نگاه می‌کنند.
بنابراین نباید از موضوع نفوذ جریانی در کشور غفلت کرد، چراکه این نوع نفوذ با شبکه‌سازی داخل ملت به دنبال تصمیم‌سازی برای مسئولان، نخبگان و افراد تأثیرگذار در سطح کشور است.
