«معدنکاری بی‌احیا؛ توسعه‌ای که زمین را می‌بلعد»

شهرام عظیمی:

زنگ هشدار برای معدنکاری؛ بازسازی معادن جدی گرفته نمی‌شود

معدنکاری یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌رود که می‌تواند نقش بسزایی در توسعه صنعتی و اشتغال‌زایی ایفا کند. با این حال، بهره‌برداری گسترده و بی‌برنامه از معادن، اگر با بازسازی و احیای مناطق استخراج‌شده همراه نباشد، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست و جوامع محلی وارد می‌سازد. متأسفانه در کشور ما، همچنان نگاه غالب به معدنکاری، صرفاً اقتصادی و کوتاه‌مدت است و بخش حیاتی بازسازی و احیای معادن کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

بسیاری از معادن پس از پایان عمر بهره‌برداری، به حال خود رها می‌شوند. گودال‌های عمیق، پسماندهای معدنی، آلودگی خاک و منابع آب و نابودی پوشش گیاهی از جمله پیامدهای بی‌توجهی به بازسازی معادن است. این وضعیت نه تنها اکوسیستم طبیعی را تهدید می‌کند بلکه زندگی و سلامت مردم منطقه را نیز با خطرات جدی مواجه می‌سازد. در واقع، معدنکاری بدون احیا، به نوعی انتقال هزینه‌های سنگین به نسل‌های آینده است.

در کشورهای پیشرفته، بازسازی معادن یک اصل الزامی در فرآیند استخراج محسوب می‌شود. شرکت‌های معدنی موظف‌اند از همان ابتدای پروژه، برنامه‌ای دقیق برای احیا ارائه دهند و ضمانت‌های مالی لازم را در اختیار نهادهای نظارتی قرار دهند تا در پایان بهره‌برداری، زمین به شرایطی نزدیک به حالت طبیعی بازگردد. این اقدامات نه تنها خسارت‌های زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی به فعالیت‌های معدنی را نیز افزایش می‌بخشد.

اما در ایران، نبود قوانین الزام‌آور و ضعف در نظارت سبب شده است که بسیاری از معدنکاران بدون در نظر گرفتن هزینه‌های بازسازی، تنها به استخراج منابع بپردازند و پس از پایان کار، محیط تخریب‌شده را رها کنند. این رویه به‌ویژه در معادن کوچک و متوسط شدت بیشتری دارد، چرا که توان مالی و مدیریتی محدودی دارند.

اکنون زمان آن رسیده است که نهادهای تصمیم‌گیر، زنگ هشدار معدنکاری بدون احیا را جدی بگیرند. وضع قوانین سختگیرانه، دریافت تضمین‌های مالی پیش از آغاز استخراج، تدوین دستورالعمل‌های دقیق برای بازسازی و استفاده از فناوری‌های نوین احیای زمین باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های بخش معدن قرار گیرد. همچنین آگاهی‌بخشی به جوامع محلی و مشارکت دادن آن‌ها در فرآیند نظارت، می‌تواند گامی مؤثر در جلوگیری از تخریب‌های گسترده باشد.

معدنکاری اگر با مسئولیت‌پذیری همراه باشد، می‌تواند منبعی پایدار برای توسعه کشور باشد. اما بی‌توجهی به بازسازی معادن، نه تنها دستاوردهای اقتصادی این حوزه را زیر سؤال می‌برد، بلکه آینده محیط‌زیست و نسل‌های بعدی را با تهدیدی جدی مواجه می‌سازد.