پاسخگویی اجتماعی در نظام سلامت «قسمت دوم»

دکتر محسن صابری اسفیدواجانی،عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله(عج)و رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی

اشـاره

در نشریه شماره قبل به این موضوع پرداختیم که در سنـد چشـم‌انداز 20 سـاله کشـور به برخورداری از سلامت، رفـاه، امنیت غـذایی، تـأمین اجتماعـی، فرصت‌های برابر، تـوزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب اشاره شده است.

پایگاه خبری صدای سما

در گذشته نیز در قوانین برنامه های توسعه پنج ساله نیز موضوع سلامت همواره مورد تأکید واقع شده است. در برنامه هفتم توسعه نیز فصل 14 به موضوع ارتقای سلامت اشاره دارد. از جمله اقدامات لازم در این برنـامه ارتقاء کیفیت خدمات سلامت، راهبری نظام سلامت و بیمه سلامت است.

یکی از مهمترین سنجه‌های مهم ذکر شده در ایـن برنامه، پوشش کامل بیمه سلامت برای تمامـی جمعیت ایرانی می باشد.

سپس به مسئولیت‌پذیری اجتماعی و پاسخدهی اجتماعی اشـاره نمودیم که از لحـاظ تعـریف لغـوی، مسئـولیـت‌پذیری اجتماعی مفهومی اخلاقی است که در آن فرد به نفع جامعه با سایر افراد و سازمان‌ها همکاری می‌کند و پاسخدهی اجتماعی تعهد یک فرد بـرای کمک به جامعه یا کشور خود به گونه‌ای است که کیفیت زندگی و محیط را برای اطرافیانش بهتر سازد.

در ادامه نیز به پاسخگویی اجتماعی می پردازیم:

پاسخگویی اجتماعی¹

از لحاظ تعـریف لغوی، پـاسخگویی اجتماعی رویکردی به سمت ایجاد پاسخگویی است که بر مشارکت مدنـی متکی است؛ یعنـی در این رویـکـرد، ایـن شـهـرونــدان عــادی و یـا سازمان‌های جامعه مـدنی هستنـد که به طور مستقیـم یا غیرمستقیـم در انجام پاسخگویـی مشارکت دارند.

در حـوزه سلامت، پـاسخگـویـی اجـتمـاعـی، «تعهد دانشگاه‌های علوم پزشکی برای هدایت فعالیت‌های آموزشی، تحقیقاتی و خدماتی خود در جهـت رسیـدگی به نگـرانی‌های بهـداشتـی اولویت‌دار کسانی است که وظیفه دارند به آن‌ها خدمت کنند.»

به بیان دیگر، علاوه بر احاطه بـر دو مفهوم قبل یعنـی شنـاسایی نیازهـا و مشکلات جـامعـه و برنامه ریزی و اجرای برنامه‌ها در سطح جامعه، هر سازمان باید میزان تأثیر اجرای برنامه‌های خود را در راستای برطرف کردن مشکلات جامعه ارزیابی کند.

پایگاه خبری صدای سما

بنابراین دانشگاه‌های علوم پزشکی در این سطح باید علاوه بر نیازسنجی و برنامه‌ریزی مناسب و اجرای برنامه‌ها در سطح جامعه با سایر سازمان‌ها و ارگان‌ها در جهت رفع نیازها و مشکلات سلامت جامعه همکاری لازم را به عمل آورده و شواهدی را دال بر مؤثر بودن اقدامات صورت گرفته ارائه نماید تا تأثیر اجرایی برنامه‌ها معلوم شده و میزان دستیابی به اهداف که همان رفع نیازهای سلامت جامعه است، مشخص گردد.

همانطور که اشـاره شد، پاسخگویی اجتماعی در نظام سلامت را می‌توان در حوزه‌های آموزش، پژوهش، خدمات بهـداشتی، خدمـات بالینـی، فناوری و نوآوری سلامت بررسی کرد.

نقطه عطف پاسخگویی اجتماعی در نظام آموزش سلامت را می‌توان سنـد اجماع جهانی بر روی پاسخگویی اجتماعی در دانشکده‌های پزشکی دانـست که به دنبـال گـردهمـایی نمـاینـدگان نهادهـای معتبر آموزش پزشکی از 65 کشـور جهـان در سـال 2010 در آفریقـای جنوبی منتشر شده است.

بر اساس ایـن اجماع، تمـرکز برنامه‌های آموزشی باید بر موارد زیر باشد:

*          توجه به نیازهای سلامت جوامع

*          توجه بـه سلامت جامعـه در مقـابل سلامت فرد

*          توجه به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت

*          توجه به خرد بومی در مقابل دانش جهانی

*          توجه به آموزش در عرصه‌های واقعی

نقطه عطـف پاسخگـویی اجتماعی در نظام پـژوهش سلامت را می‌تـوان ایجاد کمیسیـون سلامت در خدمت توسعـه (COHRED) توسط سازمـان جهـانی در سال 1987 دانست.

بر اساس گزارش 90/10 تحقیقات سلامت حتی در کشورهای توسعه نیافته، به طور عمده در ارتباط با مشکلات سلامت کشورهای توسعه یافته است، به طوری که تنها %5 از بودجه‌های تحقیقات سلامت در جهان در رابطه با بیماری‌هایی هزینه می‌شود که علت %93 از مرگ و میر در جهان محسوب می‌شوند.

پایگاه خبری صدای سما

لـذا تـوانمندسـازی کشـورهـا بـرای اولـویت گـذاری تـحقیقـات سـلامت بر اساس بـار مشکلات سلامـت بـومی در دستـور کار کمیسیـون فـوق گرفـت و حمـایـت از «بستـه پـایه پـژوهش‌هـای سـلامـت» بـرای غلبـه بر مشـکلات سلامت بومی کشورها توصیه گردید.

نقطه عطف پاسخگویی در نظام ارائه خدمات سلامت، مراقبت سلامت اولیه²  است که در سال 1978 در آلماآتا قزاقستان مطرح شده است. در گزارش مذکور، به سلامت برای همه، سلامت به عنوان یکی از حقوق پایه انسان‌ها، عدالات در سلامت، استفاده عقلانی از فناوری، توسعه بین بخشی و افزایش مشارکت اجتماعی اشاره شده است.

در دهه اخیر سازمان جهانی بهداشت و نیز کشورهای پیشرو در سلامت با تقویت رویکرد اجتماعی به سلامت، به صورت اکید بیان نموده‌اند که توسعه، حفظ و ارتقای سلامت جامعه و محیط زیست مستلزم مسئولیت پذیری، پاسخگویی و اقدام مشترک افراد و نیز همه سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی و مردم نهاد در داخل و به خصوص خارج از بخش سلامت است.

لذا، علیرغم اهمیت مراقبت‌های فردی و پذیرش مسئولیت سلامت توسط فرد، تأمین سلامت مردم بدون مسئولیت پذیری و اقدام های”سلامت محور” همه بخش‌ها از جمله بخش توسعه اقتصادی ممکن نیست. بنابراین همه سازمان‌ها و بخش‌های مختلف جامعه باید با سهیم شدن در برقراری سلامت، مسئولیت اجتماعی خود را ایفا نمایند.

1Social accountability

2Primary health care