واکاوی مفهوم احساس امنیت« قسمت دوم »
دکتر سیده زهرا سید میرزایی ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی
تسلط بر نگرانی و استرس دراحساس امنیت
نویسنده در شماره قبل به تعریف و مفهوم امنیت ، امنیت اجتماعی و احساس امنیت اشاره نمود و اذعان داشت که سه رویکرد عمده در تجزیه و تحلیل و علتیابی پدیدههای احساس امنیت از جمله «آسیبپذیری»، «تجربۀ جرم»، و رویکرد سوم: محیط اجتماعی و فیزیکی محلی به عنوان منابع احتمالی احساس ناامنی وجود دارد که به تشریح آن پرداخت در این شماره به اهمیت احساس امنیت از رویکرد روانشناسی ، تسلط بر نگرانی و استرس در احساس امنیت ، آموزش شیوه‌های ایجاد تمرکز و موانع تمرکز به شرح زیر می پردازیم :
اهمیت احساس امنیت
از رویکرد روانشناسی، میتوان اذعان نمود که «امنیت» از درون بطن مادر، آغاز میشود و بر همین اساس؛ بقای روانی، بیش از بقای جسمانی، در گرو امنیت است. در واقع برای بهداشت روانی، اساسیترین رکن، همانا احساس امنیت است. این احساس در دامن مادر و فرزند، رشد مییابد و اگر مادری بتواند دلبستگی و امنیت و محبت را به فرزندش بدهد، کودک نیز بالطبع از همان اوان زندگی، به دنیا مهر میورزد و با جهان پیرامون خویش، ارتباط برقرار میکند.
پس بار دیگر تأکید مینماییم که امنیت در یک کشور؛ زمانی ایجاد میشود که امنیت روانی و احساس امنیت وجود داشته باشد. دغدغهی اصلی هر مسؤولی نیز باید ایجاد امنیت و تبلور احساس امنیت و تبلور احساس امنیت در جامعه باشد. چرا که بستر توسعهی موزون و همه جانبه، بدون وجود امنیت و بویژه زمینهساز آن یعنی احساس امنیت؛ فراهم نمیگردد. از این رو، لازم است به جایگاه و اهمیت احساس امنیت در جامعه، پی بُرد و پیامدها و تبعات احساس ناامنی را مورد توجه قرار داد. بر همین اساس، میتوان به دلایل ذیل، با صراحت اعلام نمود که احساس امنیت تا بدان جا اهمیت دارد که تداوم و استمرار آن به عنوان رمز بقا و ثبات امنیت تلقی میگردد:
1- احساس امنیت یا امنیت روانی، بدین دلیل مهم تلقی میگردد که فرد یا جامعه را از احساس «کفایت[1]»، «اعتماد[2]»، و «آرامش[3]» برخوردار میسازد.
2- احساس امنیت یا امنیت روانی، فرد یا جامعه را از احساس «دلهره»، «اضطراب» و «ترس» رها میسازد.
3- احساس امنیت یا امنیت روانی، فرد یا جامعه را در برآورده شدن انتظارات و توقعات و به کمال رساندن نیازهای فعلی و آینده خود، کمک بسزایی مینماید.
4- احساس امنیت یا امنیت روانی، سبب گسسته شدن هر گونه «وابستگی» با جهت استثماری و ایجاد استقلال و رفتارهای مولد و ابتکارآمیز و بالنده در جامعه میشود.
5- احساس امنیت یا امنیت روانی، از میزان جو ارعاب و تخاصم در جامعه میکاهد.
و بالاخره درباره اهمیت احساس امنیت، کافی است که اشاره گردد:
«مخرج مشترک تمام آسیبهای اجتماعی و انحرافهای رفتاری در سطح جامعه، همانا احساس ناامنی است» (لرنی، 1383، ص42).
بنابراین با توجه به اهمیت احساس امنیت، خالی از فایده نخواهد بود که در بخش بعد نگاهی به پیامدها و تبعات وجود یا گسترش احساس ناامنی در جامعه، داشته باشیم.
تسلط بر نگرانی و استرس دراحساس امنیت
امروزه مسائلی چون استرس و نگرانی می‌توانند بینش، تمرکز استراتژیک و عملگرایی را از کارکنان شاغل در بخش حفاظت خصوصی بانوان بگیرند. بر این اساس، چنین کارکنانی برای اینکه بتوانند در صحنه‌ی دنیای پویا و پیچیده‌ی امروز با توجه به نوع شغلشان؛ یکه تاز شوند، به مهارتها و آموزشهای نوینی نیاز دارند تا تفکر رایج در خصوص چگونگی حفاظت و کاهش نگرانی و استرس ناشی از فشار کاری فزاینده را ارتقا بخشند.
آموزش تمرکز[4]:
در دنیای متغیر و پر رقابت امروز، هر نوع ابتکار برای افزایش ظرفیت بالفعل مغز؛ انسان را در مسیر یک زندگی پر معنا، پربها و شادتر و مؤثرتر قرار می‌دهد. یکی از این ابتکارها نیز تلاش برای افزایش قدرت «تمرکز»است. آنچه مشخص است اینکه در صورت موفقیت در تمرینات تمرکز، امکان ارتقا و دسترسی به موقعیت فکری بهتر و امکانات شغلی و مادی، بیشتر میسر است.
مهمترین واقعیتی که باید افراد به خودشان ثابت کنند این است که واقعاً توانایی تمرکز را دارند. وقتی می‌گویند که هرگز قادر به تمرکز نبوده‌اند، در واقع می‌گویند که آنان هیچ‌گاه در عرصه‌ی معینی که بالاتر از قدرت ذهنی‌شان بوده، قادر به تمرکز نبوده‌اند. به عبارتی، آنان هرگز حتی تلاش نکرده‌اند تا در این عرصه‌ها، تمرکز یابند. واقعیت این است که : «تمرکز یک کیفیت نسبی است و تقویت آن بسته به موضوع مورد نظر می‌تواند ساده، مشکل یا ناممکن باشد» (پاورز، استارت؛ 1369: ص 14).
به بیان دیگر، تمرکز آنقدر آسان نیست که بتوان به گونه‌ای اتفاقی به آن رسید، بلکه لازمه‌ی دسترسی به تمرکز بهتر، تلاش مستمر و خستگی ناپذیر است. بر این اساس، از آنجا که تمرکز، موجب جامع‌نگری، همه سونگری و رویکردی همه جانبه به مسائل میشود؛ پس لازم است ضمن تشریح تمرکز ، به بیان شیوه‌های ایجاد و آموزش تمرکز بپردازیم.
الف) ویژگی‌های تمرکز:
- شدت: مهمترین ویژگی تمرکز، «شدت» است. این ویژگی باعث میشود که افراد چنان غرق در افکار عمومی خود و به بیان دیگر چنان متمرکز کارهای خود شوند که متوجه‌ی سایر امور نگردند. بر این اساس، باید گفت که «شدت» و «میزان اهمیت» یک موضوع برای مثال، اصول حفاظتی، عاملی است که تمرکز را موجب میشود.
- طولِ مدت: «طولِ مدت»، به عنوان ویژگی دیگری که منجر به تمرکز میگردد، از اهمیت خاصی برخوردار است. آنچه مسلم است اینکه «تداوم» و «استمرار» فکر به نوبه‌ی خود به تمرکز می‌انجامد.
- میل ذاتی: ویژگی دیگری که اهمیتش از دو عامل قبلی، کمتر نیست، «میل ذاتی» یا «انگیزه‌ی» فرد برای آن موضوع بخصوص است. صاحبنظران نیز بر این عقیده‌اند محیطی که دارای انگیزش باشد، موجب گسترش علاقه و تمرکز حواس در میان افراد میشود.
- تأمل:یکی از مؤلفه‌های اصلی تمرکز، «تأمل» در جزییات است به گونه‌ای که فرد به عمق ژرفای پدیدههای هستی، رسوخ کرده و موضوع مورد بررسی را بطور عمیق مطالعه میکند و در نتیجه در یک زمینه‌ی مشخص و مورد مطالعه؛ به نتایجی دقیق و قابل دفاع دست پیدا میکند.
- ترغیب: ویژگی دیگر تمرکز، «ترغیب» به بسط اندیشه و مرکزیت بخشیدن به اندیشه جهت افزایش توانایی برای حل مسائل است.
ب) موانع تمرکز:
تمرکز، تنها زمانی تحقق مییابد که از موانعی گوناگون که به اشکال مختلف بر سر راه ما قرار گرفته‌اند، به سلامت گذر کنیم: «در حقیقت ما اطلاعات و پیامها را پس از عبور از فیلترهای ارتباطی در ذهن و غربال شدن آنها دریافت می‌کنیم. این فیلترها، قوه‌ی ادراک را منحرف و دچار کژاندیشی می‌کنند. وجود سرو صدا، نامناسب بودن محیط و مشکلاتی از این قبیل هم به گونه‌ای دیگر بر کیفیت ارتباطات تأثیر می‌گذارند» (کول؛ 1386: صص 24-23).
مهمترین موانع تمرکز عبارتند از:
- کثرت، پیچیدگی و تنوع روز افزون عوامل و پدیدههای زندگی:پیچیدگی دنیای امروز به نوعی، بطور مستقیم و یا غیرمستقیم بر شرایط روحی و روانی آدمی از جمله تمرکز وی اثر می‌گذارد. این عوامل، محرکهایی برای ذهن و اندیشه‌ی آدمی هستند که او را وادار به پاسخها یا واکنشهای خاصی می‌سازند. بطور طبیعی میزان پاسخها، باید متناسب با تعداد محرکها باشد، یعنی هر اندازه محرکها بیشتر باشد، پاسخهای بیشتری می طلبند و بالطبع پاسخهای بیشتر؛ به فعالیت شدیدتر ذهنی نیاز دارند. پس در نتیجه وضعیتی پدید می‌آید که فرد ناگزیر است تمرکز فکر خود را به مسائلی اختصاص دهد که روز به روز، متنوع‌تر، گسترده‌تر و بیشتر از گذشته بوده و در حقیقت او را از جنبه‌ی ذهنی، درگیرتر ساخته و نوعی تفرقه و آشفتگی فکری برای او به ارمغان می‌آورد.
- اضطراب: بشر امروزی، از لحاظ تعداد اعمالی که انجام می‌دهد و اطلاعاتی که بدست می‌آورد، زندگی متفاوت و پرهیجان‌تری از گذشتگان خود دارد. اما نتیجه‌ی این زندگی، اضطراب و نگرانی مداوم است که باعث فقدان تمرکز میشود.
- تنوع گرایی: زندگی جدید و صنعتی، تنوع گراست: «تنوع گرایی از جنبه‌ی فکری و ذهنی با تمرکز گرایی در تقابل قرار می‌گیرد و به بیان دیگر، بشر معاصر برای تنوع زندگی‌اش، بهای زیادی پرداخت کرده و میکند که از آن جمله، از دست دادن تمرکز است» (صانعی؛ 1388: ص 38).
- تعارض با محیط: فردی که تصور دیگری از محیط پیرامون خویش داشته و آگاهی کامل به آموزش و امور آموزشی نداشته است، زمانی که می‌بیند تصورات و ذهنیتهای قبلی او با واقعیات موجود محیط، تطبیق ندارد، دچار تعارض با محیط میگردد که بالطبع تمرکززا خواهد بود.
- فقدان انگیزه و علاقه: شخصی که هیچ انگیزه و علاقه‌ای به یادگیری ندارد،هیچ‌گاه نمی‌توان از او توقع تمرکز حواس و تفکر یا کارایی بالا و ارتقا داشت. زیرا انگیزه و رضایتمندی در او وجود ندارد. نبود علاقه و رضایت به صورت بازتاب منفی، در وظایف او بروز میکند و در نتیجه دچار فقدان تمرکز تفکر و اندیشه میشود.
- خستگی: خستگی و بی‌حوصلگی، زمانی روی می‌دهد که فرد تمام انرژی خود را مصرف کرده و لذا به عنوان فردی فاقد کارایی و تمرکز شناخته میشود.
- استرس: فشار عصبی، فشار روحی، تنیدگی یا همان استرس، افسردگی و ناامیدی و … همه و همه از جمله موانع فراروی تمرکز است: «در واقع یکی از علایم رفتاری اصلی حاصله از استرس، عدم تمرکز است که باعث میشود تمام انرژی فرد در مواجهه با استرس، کاهش یابد و نتواند در راه افزایش تمرکز، کارایی و اثربخشی گام بردارد» (همان؛ ص 42).
- محرکهای محیطی مزاحم: هرگونه عوامل فیزیکی و محیطی مزاحم چون سر و صدا، ازدحام، گرما یا سرما، عدم رعایت ارگونومی[5] یا مهندسی انسانی در محیط کار و… ؛ باعث از دست دادن قدرت تمرکز میشود.
در شماره آتی به عوامل روان شناختی در ایجاد تمرکز و راهکارهایی برای آموزش و افزایش تمرکز ، آموزش کنترل استرس و چگونگی کنترل استرس یا تنیدگی خواهیم پرداخت.
[1]– Confidence
[2]– Trust
[3]– Quiescence
[4]– Concentration
[5]– Ergonomics
