بررسی رهن شناورهای دریـایـی در دفـاتــر اسنـاد رسمـی«قسمت آخر»
دکتر مریم محمودی، وکیل پایه یک دادگستری
اشاره :
در سه شماره قبل نویسنده، به تبیین مفهوم رهن دریایی ، رهن مدنی از رهن تجاری ، رهن کشتی و رهن کشتی در حال ساخت اشاره و در ادامه به بـررسی شرایط و تشریفات انعقاد رهن دریایی و بررسی شروط اساسی صحت معاملات در رهن دریایی به شرح زیر خواهیم پرداخت. در قسمت نهایی این مقاله به جایگاه فرمانده کشتی در انعقاد رهن دریایی و نتیجه گیری بحث می پردازیم .
جایگاه فرمانده کشتی در انعقاد رهن دریایی
اصولا فرمانده کشتی از یک سوی رئیس کارکنان کشتی است و از سوی دیگرعامل و نماینده مالک کشتی است که عملیات حمل و نقل را به نمایندگی از طرف مالک یا بهره بردار انجام میدهد. خصوص فرمانده گفته شده است «فردی که به عنوان عالی ترین مقام کشتی محسوب میشود و بر طبق مقررات این فصل مسئولیت اداره امور و هدایت کشتی را از جهات فنی، دریانوردی کارکنان و خدمه بار و مسافر و انجام سایر وظایف قانونی بر عهده دارد» و در ماده 8 قانون اصالح قانون دریایی در بند الف ماده 80 مکرر 2 مقرر شده است که «فرماندهی کشتی بر عهده فردی است که از طرف مالک به این سمت گمارده میشود بنابراین فرمانده کسی است که نه تنها هدایت کشتی را از لحاظ فنی و دریانوردی بر عهده دارد، بلکه از لحاظ اداری و قانونی نیز مسئولیت هدایت کشتی بر عهده اوست و همچنین رابطه فرمانده با مالک کشتی بر مبنای نیابت و اذن پایه گذاری شده است. در واقع میتوان اینگونه مسئله را تبیین کرد که از یک سو جایگاه و مقام فرماندهی و وظایف و اختیاراتش از سوی قانون معین شده است و از سوی دیگر فردی که در این جایگاه قرار میگیرد براساس یک رابطه قراردادی بین مالک و فرمانده است که در این سمت قرار میگیرد.
به عبارتی میتوان گفت ماهیت نمایندگی فرمانده در اداره امور کشتی آمیختهای از نمایندگی قانونی و قراردادی است فرمانده دارای اختیارات و وظایف متعدد و وسیعی است که در این جا مجال طرح و بحث تمامی آنها نیست اما آنچه حائز اهمیت است، این است که یکی از این اختیارات، اختیار انعقاد رهن دریایی به حساب مالک کشتی است.در حقوق برخی از کشورها مقرر شده است که فرمانده حق به رهن دادن کشتی در حین سفر دریایی را دارد مشروط بر اینکه این حق قبل از حرکت کشتی در دفتر ثبت کشتی قید گردد و در این صورت تا بازگشت فرمانده این گونه تصور میشود که کشتی در رهن باشد؛ اگر چنانچه فرمانده از این اختیار استفاده نماید نام مرتهن اصلی در دفتر ثبت کشتی قید میگردد به این ترتیب که مالک کشتی قبل از حرکت به دفتر گمرکات اعلام می نمود که فرمانده کشتی میتواند تا مبلغ معینی را با وثیقه نهادن کشتی استقراض نماید و در این صورت فرمانده حق داشت که چنانچه در حین سفر دریایی ضروری میدانست کشتی را به رهن دهد.
ولی چون از این سیستم استقبال چندانی نشد این مقرره حذف شد در مواردی هم ممکن است فرمانده بدون تصریح به نمایندگی خود این قراردادها را منعقد نماید و مالکین کشتی را متعهد سازد. تشریفات انعقاد رهن دریایی در خصوص تشریفات انعقاد رهن دریایی به عنوان مهمترین مسئله میتوانیم به لزوم ثبت معاملات رهن کشتی اشاره نمائیم. در حالیکه مقررات عام قانون ثبت، در مواد 33 و 34 از لزوم ثبت معاملات رهنی، شرطی و با حق استرداد راجع به اموال غیرمنقول صحبت میکند و ثبت این گونه معاملات را اجباری میداند و مواد 46و 47 قانون ثبت هم که در مقام بیان موارد اجباری ثبت معاملات و اسناد راجع به آن است، ذکری از ثبت 12 اجباری معاملات راجع به اموال منقول و به ویژه رهن کشتی به میان نیاورده است هرچند که ثبت اختیاری معاملات راجع به اموال منقول با مانعی روبرو نیست.
اما در مقررات قانون دریایی و آیین نامه های مربوط به ثبت معاملات و نقل و انتقاالت راجع به کشتی، بر ثبت قراردادهای رهن راجع به کشتی تأکید شده است. گرچه کشتی مال منقول است و ثبت انتقالات راجع به آن نباید جنبه الزامی داشته باشد اما به لحاظ وضعیت خاصی که در روابط تجارت دریایی داخلی و بین المللی حاکم است قانون دریایی و آیین نامه ثبت کشتی ها و شناورها و آیین نامه ثبت انتقاالات و معاملات کشتی ها تشریفات ثبتی خاصی را برای ثبت معاملات راجع به کشتی ها مقرر نموده اند، به نحوی که از این حیث کشتی ها کامال شبیه به اموال غیرمنقول درنظر گرفته شده اند و این مسئله نیز به نوبه خود یکی از اختلافات رهن دریایی و مدنی است و در واقع این هم یکی از ابداعات قانون دریایی در خصوص رهن است. اولین مقرره قانون دریایی که صراحتا ثبت رهن دریایی را مورد حکم قرار داده است
نتیجه گیری: به موجب ماده 43 ق.د در سند رهن باید نام راهن و مرتهن، مشخصات کشتی و مبلغ رهن و سررسید آن صراحتا قید گردد. در حقوق سایر کشورها نظیر انگلستان مندرجات الزامی سند رهن شامل این موارد میشود، زمان بازپرداخت اصل مبالغ دریافتی، سود قابل پرداخت نسبت به مبالغ وام، نحوه بازپرداخت این مبلغ، تعیین اینکه مسئولیت بیمه نمودن کشتی بر عهده چه کسی است وهمچنین پیش بینی پاره ای از تعهدات که عدم انجام آنها از سوی راهن قصور به حساب آمده و به مرتهن اجازه اقدام فوری برای تملک و فروش مورد رهن را میدهد. الزم به ذکر است از آنجا که در حقوق انگلیس رهن کشتی باید در قالب فرمهای خاصی صورت گیرد لذا مواردی 13 از قبیل مشخصات طرفین رهن و نیز مشخصات کشتی مورد رهن در این فرم تعیین میگردد.
در اینجا ذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که در بند ج ماده یک کنوانسیون راجع به رهن و حقوق ممتازه دریایی 1993 نیزدر سند » ذکر پارهای مندرجات برای اسناد ثبتی مربوط به قرادادهای رهن پیش بینی شده است، در این ماده چنین آمده است که ثبت یا هر گونه سند دیگری که در بند ب به آن اشاره شد، حداقل به نام و آدرس کسی که رهن یا وثیقه ها در جهت منافع او ایجا شده تصریح گردد و چنانچه اسناد رهن به صورت در وجه حامل صادر گردیده باشد، در صورتیکه تصریح به حداکثر مبلغ تضمینی ازالزامات قانون داخلی کشور ثبت باشد به آن تصریح گردد. در غیر این صورت اگر مبلغ در سند ایجاد کننده رهن، گرو ها و وثیقه ها تعیین شده به آن تصریح گردد و همچنین به تاریخ و سایر خصوصیاتی که بر طبق قانون داخلی کشور ثبت ترتیب سند مذکور را باتوجه به دیگر رهنها، گروها و وثایق ثبت شده تعیین میکنند تصریح گرد.
