مفهوم جرم رایانه ای و فضـای سـایـبـری
غلامحسن حیدری، وکیل پایه یک دادگستری:
اختـراع و توسعه فنـاوری رایانه، به همـراه ویژگـی‌های منحصـر خـود امکـان ارتکاب رفتارهای ضد اجتماعی و ناهنجار را در حد بالایـی فزونی بخشیده است، بـه طـوری که به تدریـج جـزء پدیده‌های عینـی جوامع درآمدند. جرم رایانه ای نوعی جرم جدید می‌باشد که طیف گسترده ای از فاعلال مجرمانه، ذیل این مفهوم جا دارند و ماهیت متغیر آنها ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه فنـاوری اطلاعات و شیـوه‌های سوء استفاده از آنها است.
برخی از نویسندگان، جرم رایانه ای را مترادف با جرم سایبری می‌دانند. جرائم سایبـری حوزه بسیـار گستـرده‌ای دارنـد و به فعالیتـی گفته می‌شود که در آن کامپیوترها یا شبکه‌های ارتباطی ابزار، مقصد یا محل اجـرای یک فعالیت مجرمـانه و غیر قانونی می‌باشند. علی رغم اینکه اصطلاح جرم سایبری برای توصیف فعالیت‌هایی استفاده می‌شود که در آنها کامپیوترها یا ابزارهای ارتباطی بخش اصلی جرم و بزهکاری محسوب می‌شوند، اما جرائم سنتی که برای رسیدن به هدف در آنها از کامپیوتر و شبکه ها استفاده می‌شود نیز حلقه هایی از زنجیره‌های جرم سایبری به شمار می‌روند.
در ذیـل به اهـم تعـاریفـی کـه تـاکنـون از جـرم رایـانه‌ای ارائـه شـده است، پـرداخته می گردد:
1) تعـریـف سـازمـان همکـاری و تـوسعـه اقتصـادی: هر عمل غیر قانونی، غیراخلاقی یا غیر مجاز نسبت به پردازش خودکار و یا انتقال داده ها.
2) تعریف سازمان ملل: «جرائم رایانه‌ای می‌تواند شامل فعالیت‌های مجرمانه‌ای باشـد که ماهیـت سنتـی دارد.
از جمله سرقت، کلاهبـرداری، جعل و سـوء استفاده که معمولاً در همه جا مشمول ضمانت اجـرای کیفـری می‌شـوند. رایانه نیز راه های تازه‌ای را برای سوء استفاده‌های بالقوه به وجود آورده است که می‌توانند مجـرمانه محسوب شوند».
3) تعریف کمیته اروپـایی مسائل جنـایی در شورای اروپا: هر فعـل مثبت غیـر قانونی که رایانـه، ابزار یا موضوع جرم است.
4) تعریف پلیس جنائی فدرال آلمان: «جرم کامپیوتری در برگیرنـده همه اوضاع و احوال و کیفیاتی است که در آن شکل‌های پردازش الکترونیک داده ها، وسیله ارتکاب و یا هدف یک جرم قرار گرفته است و مبنایی برای نشان دادن این ظن است که جرمی ارتکاب یافته است».
5) تعریف پلیس کشور ژاپن: «جرائم متضمن توام با بی مبالاتی یا حـوادثی که موجب تخریب عملکرد سیستم رایانـه با استفاده غیر قانونی از آن باشد، جرم رایانه ای است».
6) تعریف ویلیامز: «هر فعـل یا ترک فعل مجرمـانه‌ای که علیه رایانه با موضوعات مرتبط با آن صورت گرفته یا به واسطه رایانه محقق گردد جرم سایبری می‌باشد».
7) تعریف وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا: جرم رایانه ای عبارت است از هرگونه تخلف از قانون کیفری که دانش فناوری رایانه ای را در ارتکاب، تحقیق و پیگرد شامل شود.
8) تعریف مایکروسافت: جرم رایانه‌ای عبارت است از استفاده غیر قانونی از یک رایانه به وسیله یک فرد مسئول، اعم از این که به منظور سرگرمی ارتکاب یافته باشد مثل عمل یک نفوذگر و هکر یا به قصد سود بردن مانند استفاده از رایانه توسط یک سارق. به نظر می رسد ارائه تعریفی مناسب و دقیق از جرم رایانه ای دست نیافتنی است و شاید همیـن موضوع تدویـن کننـدگان کنوانسیون جرائـم سایبر 2001 را به عـدم ارائه تعریـف از بزه‌های رایانه‌ای متقاعد کرده است.
با عنایت به مصادیق جرائم رایانه ای ( که در بخش دوم به صورت مفصل به آنها اشاره خواهیم نمود) بتـوان ایـن تعـریف را در خصـوص جـرائـم رایانه ای بیان نمود: « هر رفتار ضد رایانه و موضوعات مرتبط با آن که قانـون برای آن کیفر تعیین نمـوده باشد، جرم رایانه‌ای محسوب می‌گردد».
سؤال کاربردی که در این مبحث بایـد به آن پـاسخ داده شـود این است که آیـا ترک فعل می‌تواند مصداق جرم رایانه ای باشد؟ عـده‌ای معتقدنـد که تـرک فعل نمـی‌تواند مصداقـی از جرائم رایانه‌ای بـاشد، لیکن به نظر می‌رسد که این امر در جرائم رایانه‌ای نیز مصداق دارد. به عنوان نمونه، مطابق با ماده 5 قانون جرائم رایانه‌ای مصوب 1388، چنانچـه مأمـوری که مسئول حفاظت از اسناد و مدارک و اطلاعات است در حفاظت از آنها سهل انگاری نماید، مجرم است و بدیهی است که امکان تحقق سهل انگاری با ترک فعل نیز وجود دارد.
