حقوق بین المللی خصـوصـی(قسمت اول)
محرم عبدی پور حقوقدان:
تعریف حقوق بـیـن‌المـلـل خصـوصـی
مجمـوعــه مـقـررات و قـواعـدی کـه از روابـط خصـوصـی اشخـاص اعـم از حقـیقـی و حقـوقـی در عـرصـه بین‌الملل گفتگو می‌کند.
واژه حقـوق
در اینجـا به معنای دانشـی است که به بررسی قـواعـد حقـوقی، روابط افـراد در عرصـه بین‌الملل می‌پردازد. (اسم جمع)
سایر معـانی حقـوق:
جمع حق – دستمزد در حقوق اداری – رشته حقوق در دانشکده حقوق (تجزیه‌وتحلیل قواعد حقوقی)
واژه بیـن‌الملل
روابط بین دو کشور خارجی؛ بین 2 دولت پس قواعد داخلی که در یک کشور قابلیت اجرا دارد را خارج می‌سازد.
واژه خصوصی
روابط بین اشخاص لذا معاهده بین دولت با دولت دیگر، و همچنین روابط بین دولت با یک شخص، از محل بحث خارج است و باید در حقوق بین‌الملل عمومی بحث شود. مثلاً اجبار دولت بیگانه در کشور خارجی برای فروش یک زمین شخصی چون از جایگاه حاکمیتی می‌باشد، از محل بحث حقوق بین‌الملل خصوصی خارج است.
نحوه تشکیل دعاوی بین‌الملل خصوصی
1. طرفین یا یک طرف خارجی بوده و در ایران اقامه دعوی نمایند.
2. دعوای شخص ایرانی برای مالی که در خارج از ایران وجود دارد.
3. دو ایرانی قراردادی را در خارج از ایران امضاء کنند.
4. دو ایرانی در خارج از ایران اقامه دعوا کنند.
چرا تعارض ایجاد می‌شود؟
چون در قوانین داخلی ایران، حل برخی از مسائل (مانند احوالات شخصیه) به قوانین کشورهای شخص طرف دعوی ارجاع داده شده است.
تعریف تابعیت
* رابطه‌ای است حقوقی، سیاسی و معنوی که فردی را به دولت معینی مرتبط می‌سازد.
* منظور از رابطه حقوقی در تعریف یعنی موجد و منشأ حق و تکلیف برای طرفین می‌باشد. (طرفینی است)
* منظور از رابطه سیاسی در تعریف یعنی یک طرف عامل قدرت است. در رابطه سیاسی افراد صاحب حق نیستند و دولت، از جایگاه حاکمیتی و قدرت اعمال اراده می‌کند. پیچ تابعیت دست دولت است!
* منظور از رابطه معنوی در تعریف در مقابل رابطه مادی است. یعنی ارتباطی با آب و خاک یک کشور ندارد بلکه از دید ایران برای تابعیت، فقط نسب پدری ملاک است. لذا در قانون ایران، نَسَب مادری در تابعیت نقشی ندارد.
سیستم خاک، خون، تلفیقی
* در سیستم خاک، ملاکِ تابعیت، تولد در خاک یک کشور است. در سیستم خون، ملاک تابعیت نسب پدری، مادری یا هردو است.
* سیستم تلفیقی هم ترکیبی از سیستم خاک و سیستم خون می‌باشد.
راه‌های دارا شدن تابعیت
1. تابعیت اصلی (شامل سیستم خاک و سیستم خون). در این سیستم، به‌محض تولد تابعیت ایجاد می‌شود.
2. تابعیت اکتسابی. در سیستم اکتسابی، تابعیت با فاصله از تولد و به روش اکتساب از کشور دیگر رخ می‌دهد. این امر در برخی کشورها شایـع است، مخصوصاً در کـشــورهــای مهاجـرپذیـر.
راه‌های سلب تابعیت
1. خـود شخـص بخواهد تابعیت کشوری را از خود سلب نماید.
2. دولـت سلب تابعیـت کند. اغلب، پس از گرفتـن تابعیت کشـور دیگر توسط شخص، دولت اقدام به سلب تابعیـت او می‌کند. چرا که تابعیـت مضاعف دارای آثار و تبعات و مشکلاتی است.
تابعیت همسر و فرزند در ایران
همسر به تابعیت شوهر، تبعه ایرانی می‌شود. اولاد زیر 18 سال نیز همین‌طور. اما تابعیت مضاعف برای اولاد کبیر (بالای 18 سال)، باید توسط خودش صورت پذیرد و تابع والدین نیست. سن خروج از تبعیت ایرانی و اخذ آن برای خروج از تبعیت ایرانی حداقل باید 25 سال سن داشت. برای اخذ تبعیت ایرانی، 18 سال سن کفایت می‌کند.
تعریف اقامتگاه
رابطه‌ای است حقوقی و مادی که فردی (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) را به قلمرو دولت معینی مرتبط می‌سازد و محل اقامت هر شخص بر طبق ماده 1002 ق. م مرکز مهم امور او می‌باشد.
آیا اقامتگاه و تابعیت همیشه با هم مطابقت دارند؟
* بعضاً اقامتگاه و تبعیت با هم مطابق‌اند مثل جایی که افراد ایرانی در ایران اقامت داشته باشند. و بعضـاً مطابق نیستند مثل افراد خارجی مقیم ایران یا افراد ایرانی مقیم خارج.
* اقامتگاه زن شوهردار، محل اقامت شوهر اوست.
تعریف واژه وضعیت بیگانگان
بیگانه هر شخصی است که در کشوری باشد ولی تابعیت آن کشور را نداشته باشد، این واژه در مقابل تبعه می‌باشد.
تفاوت گذرنامه و ویزا
گذرنامه از کشور مبدأ اخذ می‌شود، ویزا از کشور مقصد. درواقع برای سفر خارجی، تبعه هر کشور از کشور خود برای خروج از کشور گذرنامه اخذ می‌کنند. برای اجازه ورود به کشور دیگر، کشور میزبان ویزا صادر می‌نماید. پناهندگی اغلب برای افـرادی که مشکل سیـاسی دارند، یا جانشـان در خطـر است گرفتـه می‌شود.
پناهندگی
درواقع اقامت موقت است که با از بین رفتن موجبات پناهندگی، باید به کشور خودشان برگردند.
ذی‌حق شدن با تغییر تابعیت
مثلاً اگر در کشوری، حق ازدواج مجـدد وجـود ندارد، با تغییـر تابعیـت به کشـوری که حق ازدواج مجدد را اجازه داده است، حق ازدواج مجدد بـرای شخـص ایـجـاد می‌شـود. البتـه بـه شـرطـی کـه برای تقلـب نسبت به قوانیـن تغییـر تابعیت نداده باشد.
