صکوک پرکاربرد برای تامین مالی شرکت‌ها
در حال حاضر عمده حجم تامین مالی در کشور در بازار پول و شبکه بانکی کشور انجام می‌شود؛ ولی افزایش نسبت اوراق بدهی منتشرشده طی سال‌های اخیر در تناسب با تسهیلات پرداختی بانک‌ها از قوت‌گرفتن روش‌های تامین مالی مبتنی بر استقراض در بازار سرمایه کشور حکایت دارد. طی سال ۱۴۰۱ در مجموع حدود ۷۴همت اوراق بدهی شرکتی در بازار سرمایه منتشر شد که این رقم در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۵همت بود و از این جهت شاهد رشد حدود سه‌برابری در حجم انتشار اوراق شرکتی هستیم. البته در اعداد اشاره‌شده عملکرد اوراق گام لحاظ نشده است؛ به این دلیل که بازار اولیه اوراق گام در شبکه بانکی کشور است و اساسا با انتشار اوراق گام در بانک‌ها، شاهد وجهی از تامین مالی در بازار سرمایه نیستیم و صرفا معاملات ثانویه یا تنزیل در بازار سرمایه اتفاق خواهد افتاد.
از دلایل مهم رشد سه‌برابری اوراق بدهی شرکتی می‌توان به کاهش توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها، نظارت جدی بانک‌مرکزی بر رشد دارایی بانک‌ها در ترازنامه، عدم‌امکان تامین مالی در ارقام بزرگ در بانک‌ها و کاهش جدی سهم ابزارهای تامین مالی بلندمدت در بانک‌ها اشاره کرد که باعث هدایت بخش قابل‌توجهی از نیاز مالی بنگاهها به سمت بازار سرمایه شده است. در بازار سرمایه نیز این رشد ناشی از توسعه ابزارها و تسهیل فرآیندها در مسیر انتشار انواع صکوک بوده که باعث افزایش تقاضای قابل‌توجه برای این روش تامین مالی شده است.
جذابیت انواع اوراق مالی اسلامی طی سال‌های اخیر بیشتر برای شرکت‌ها نمایان شده و با توسعه نهادهای مالی مرتبط، آموزش شرکت‌ها و تسهیل فرآیندها شاهد افزایش بیشتر تقاضا طی سال‌های آتی نیز خواهیم بود.
از مزایای انتشار صکوک در بازار سرمایه می‌توان به مواردی نظیر امکان تامین مالی در ارقام بزرگ، امکان تامین مالی بلندمدت و چهار تا پنج‌ساله، عدم‌استهلاک منابع طی دوره تامین مالی، امکان انتشار اوراق بدون رکن ضامن برای بنگاههای معتبر بورسی و همچنین توسعه ابزارهای جدید نظیر اجاره سهام و مرابحه سهام برای هلدینگها اشاره کرد.
با توجه به طراحی ابزار و اخذ مجوزهای لازم از کمیته فقهی سازمان بورس، حدود ۱۵نوع صکوک مختلف با لحاظ نوع نیاز بنگاهها و به پشتوانه عقود مختلف اسلامی طراحی و تصویب شده است که می‌توان به مرابحه، اجاره، استصناع، سلف موازی استاندارد، وقفی، قرض‌الحسنه، خرید دین، جعاله، رهنی، مشارکت و مضاربه اشاره کرد. با مقایسه سهم صکوک مختلف در سال گذشته مشاهده می‌شود که بالغ بر ۹۰درصد صکوک شرکتی در دو نوع مرابحه و اجاره بوده است. نکته قابل‌توجه اینکه این سهم در سال ۱۴۰۰ در حدود ۷۰درصد و در سال ۱۳۹۹ در حدود ۴۰درصد بوده است. این روند خود به‌روشنی صکوک پرکاربرد برای تامین مالی شرکت‌ها را معرفی کرده است.
افزایش سهم اوراق مرابحه و اوراق اجاره به‌عنوان صکوک پرکاربرد بازار بدهی ناشی از تنوع دارایی‌‌‌های مبنای انتشار، واریز مستقیم وجوه ناشی از انتشار به حساب بانی، انعطاف بانی در هزینه‌کرد منابع و نیز تسهیل فرآیندهای مرتبط بوده که باعث شده است بنگاههای مختلف از نوع تولیدی، خدماتی، سرمایه‌گذاری و حتی مناطق آزاد بخشی از نیازهای مالی خود را از طریق این دو نوع اوراق رفع کنند. در واقع امکان تامین نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاهها، تامین ماشین‌آلات و تجهیزات واحدهای تولیدی، تقویت پرتفوی بورسی هلدینگها، تامین مالی طرح‌‌‌های توسعه، بازپرداخت بدهی‌‌‌ها و اصلاح ساختار مالی و حتی تامین قطعات و تجهیزات خارجی (وارداتی) نیز در این دو نوع اوراق فراهم شده است.
با توجه به اینکه هنوز بسیاری از بنگاهها با نحوه استفاده از صکوک آشنایی کافی ندارند، برنامه‌‌‌های آموزشی و محتوای تولیدشده در مدیریت نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار و همچنین شرکت مدیریت دارایی مرکزی به‌عنوان بازوی اجرایی انتشار صکوک، کمک زیادی به ترویج و توسعه این فضا خواهد کرد. امید است در شرایطی که بانک‌ها با مشکلات جدی در تامین مالی بخش حقیقی اقتصاد به‌خصوص بنگاههای بزرگ مواجه هستند، با تقویت جریان ورود منابع اشخاص به بازار سرمایه و منابع صندوق‌ها، شاهد افزایش بیشتر تامین مالی بدهی‌محور شرکت‌ها در بازار سرمایه باشیم.
منبع: دنیای اقتصاد
