کم‌تحرکی بانوان ایرانی؛ یک بحران سلامت و سبک زندگی

زهرا مولائی:

کم‌تحرکی بانوان در ایران به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی سلامت، پیامدهای گسترده‌ای برای جسم، روان و جامعه دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که درصد قابل توجهی از زنان ایرانی کمتر از میزان توصیه‌شده فعالیت بدنی دارند و این مسئله ناشی از مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی است.

محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی

یکی از مهم‌ترین موانع، محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی است. نگرانی‌ها درباره پوشش، تفکیک جنسیتی و امنیت زنان در فضاهای عمومی، باعث می‌شود بسیاری از بانوان امکان دسترسی راحت به ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی را نداشته باشند. علاوه بر این، فشارهای اجتماعی و انتظارات خانواده‌ای گاهی مانع از اختصاص زمان به ورزش می‌شود.

کمبود زیرساخت‌های ورزشی مناسب

نبود فضاهای ورزشی ویژه بانوان، هزینه بالای باشگاه‌ها و محدودیت ساعات فعالیت، انگیزه زنان برای ورزش منظم را کاهش می‌دهد. در بسیاری از شهرها، امکانات محدود ورزشی بانوان پاسخگوی نیاز جامعه نیست و این مسئله به کاهش مشارکت ورزشی منجر می‌شود.

مشغله‌های اقتصادی و خانوادگی

زنان شاغل و خانه‌دار به دلیل وظایف خانه و مراقبت از فرزندان، اغلب زمان کافی برای ورزش ندارند. فشارهای اقتصادی نیز مانع دسترسی به امکانات ورزشی باکیفیت می‌شود.

پیامدهای جسمی و روانی کم‌تحرکی

کم‌تحرکی نه‌تنها سلامت جسمی را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای روانی، اجتماعی و اقتصادی نیز دارد. پیامدها را می‌توان در چند محور دسته‌بندی کرد:

۱. پیامدهای جسمی

• چاقی و افزایش وزن: کم‌تحرکی یکی از عوامل اصلی چاقی است که به نوبه خود می‌تواند زمینه بیماری‌های متابولیک را فراهم کند.

• بیماری‌های قلبی-عروقی: ورزش منظم باعث تقویت قلب و عروق می‌شود؛ عدم فعالیت جسمانی احتمال ابتلا به فشار خون بالا، سکته و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

• دیابت نوع ۲: کم‌تحرکی موجب اختلال در سوخت و ساز گلوکز و کاهش حساسیت انسولین می‌شود که ریسک ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.

• ضعف استخوان و عضلات: زنان کم‌تحرک بیشتر در معرض پوکی استخوان، دردهای مفصلی و کاهش توان عضلانی قرار دارند.

• اختلالات اسکلتی-عضلانی: نشستن طولانی‌مدت و عدم فعالیت موجب مشکلاتی مانند کمردرد، گردن درد و مشکلات ستون فقرات می‌شود.

۲. پیامدهای روانی

• افسردگی و اضطراب: ورزش باعث ترشح هورمون‌هایی مثل اندورفین و سروتونین می‌شود که به کاهش استرس و افسردگی کمک می‌کند؛ کم‌تحرکی این منبع طبیعی آرامش را از بین می‌برد.

• کاهش اعتمادبه‌نفس: احساس نارضایتی از شکل بدن و ناتوانی در انجام فعالیت‌های جسمانی می‌تواند اعتمادبه‌نفس بانوان را کاهش دهد.

• کاهش انرژی و انگیزه: کم‌تحرکی منجر به خستگی مزمن، کاهش تمرکز و کاهش انگیزه برای انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود.

۳. پیامدهای اجتماعی

• کاهش مشارکت اجتماعی: بانوان کم‌تحرک کمتر در فعالیت‌های گروهی و جمعی شرکت می‌کنند که باعث کاهش تعامل اجتماعی و افزایش انزوا می‌شود.

• ضعف در نقش‌آفرینی خانوادگی و شغلی: مشکلات جسمی و انرژی پایین می‌تواند توانایی زنان در انجام وظایف خانه و کار را تحت تأثیر قرار دهد.

• نمونه‌گیری نسل جوان: کم‌تحرکی مادران و زنان بزرگسال می‌تواند الگوی ناسالمی برای کودکان و نوجوانان باشد و چرخه سبک زندگی کم‌فعال را در نسل‌های بعدی تداوم بخشد.

۴. پیامدهای اقتصادی

• هزینه‌های درمانی بالاتر: بیماری‌های ناشی از کم‌تحرکی نیاز به درمان، دارو و مراقبت‌های پزشکی دارد و بار اقتصادی زیادی بر خانواده و جامعه وارد می‌کند.

• کاهش بهره‌وری: کم‌تحرکی با خستگی و کاهش انرژی، بازده کاری زنان در شغل و فعالیت‌های روزمره را کاهش می‌دهد.

راهکارها و پیشنهادات برای کاهش کم‌تحرکی بانوان ایرانی

برای مقابله با مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از کم‌تحرکی، لازم است رویکردی جامع و چندسطحی اتخاذ شود که شامل خانواده، جامعه، سیاست‌گذاری‌ها و خود فرد باشد.

در سطح فردی، بانوان می‌توانند با برنامه‌ریزی منظم فعالیت‌های جسمانی روزانه، حتی به صورت ورزش‌های کوتاه خانگی یا پیاده‌روی در محله، گام‌های مؤثری بردارند. استفاده از اپلیکیشن‌های ورزشی، تمرینات آنلاین و تمرینات گروهی در فضای مجازی نیز می‌تواند انگیزه و تداوم فعالیت را افزایش دهد. انتخاب ورزش‌هایی که متناسب با شرایط جسمی، علاقه و سن باشد، اهمیت زیادی دارد؛ ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دویدن سبک و شنا و ورزش‌های مقاومتی مانند تمرینات با وزنه یا کش می‌تواند سلامت قلب، عضلات و استخوان‌ها را تقویت کند.

در سطح خانواده، ایجاد محیط حمایتگر و انگیزه‌بخش برای بانوان بسیار حیاتی است. تشویق اعضای خانواده به مشارکت در فعالیت‌های ورزشی مشترک، ایجاد زمان‌های خانوادگی برای پیاده‌روی یا ورزش‌های گروهی و فراهم کردن امکانات اولیه مانند فضای مناسب برای ورزش خانگی می‌تواند به کاهش کم‌تحرکی کمک کند. والدین نیز با الگو بودن و تشویق کودکان به فعالیت جسمانی، چرخه سبک زندگی سالم را در نسل‌های آینده تقویت می‌کنند.

در سطح جامعه و سازمانی، افزایش دسترسی به امکانات ورزشی بانوان از جمله باشگاه‌های مناسب، پارک‌ها و مسیرهای پیاده‌روی امن، نقش کلیدی دارد. همچنین برگزاری برنامه‌های فرهنگی و ورزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز عمومی، اطلاع‌رسانی در مورد فواید ورزش و آگاهی‌بخشی نسبت به پیامدهای کم‌تحرکی، انگیزه و مشارکت اجتماعی بانوان را افزایش می‌دهد. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توانند با تولید محتوای آموزشی و معرفی ورزش‌های خانگی و گروهی، به ترویج فرهنگ ورزش کمک کنند.

در سطح سیاست‌گذاری، دولت و نهادهای مرتبط با بهداشت و ورزش می‌توانند با ارائه برنامه‌های تشویقی مانند تخفیف‌های ویژه باشگاه‌ها برای بانوان، حمایت مالی از فعالیت‌های ورزشی محلی و طراحی کمپین‌های ملی ترویج ورزش، زمینه مشارکت گسترده‌تر را فراهم کنند. ایجاد برنامه‌های ترکیبی سلامت شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی و آموزش‌های روانی، می‌تواند اثرات کم‌تحرکی را کاهش دهد و به ارتقای کیفیت زندگی کمک کند.

در نهایت، تغییر نگرش فرهنگی نسبت به ورزش بانوان نیز اهمیت زیادی دارد. ورزش باید به عنوان یک ضرورت سلامت و حق اجتماعی برای همه زنان شناخته شود و نه صرفاً یک فعالیت اختیاری یا تفریحی. با هم‌افزایی تلاش‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاست‌گذاری، می‌توان فرهنگ فعالیت بدنی را در جامعه نهادینه کرد و پیامدهای منفی کم‌تحرکی را به طور مؤثر کاهش داد.