زنگزور و جنگ کریدورها: طرح آمریکایی برای بازسازی خاورمیانه و محاصره ایران

نجاح محمد علی، روزنامه‌نگار محقق در امور ایران و منطقه:

 

روز به روز عناصر طرح پیچیده آمریکایی برای بازسازی نقشه منطقه‌ای به نفع منافع غربی و صهیونیستی آشکار می‌شود که به طور مستقیم ایران و محور مقاومت را هدف قرار داده است. این طرح در سه محور اصلی تجلی می‌یابد: کریدور زنگزور در جنوب قفقاز، نقش کردستان عراق به عنوان یک مرکز لجستیکی جایگزین، و کریدور داود در جنوب سوریه، همراه با نقش برجسته احمد الشریع (ابومحمد الجولانی سابق) در اتصال این اجزا از طریق سفر اخیرش به باکو.

1. کریدور زنگزور: ضربه ژئوپلیتیک علیه محور تهران-مسکو-پکن

 

زمینه و اهداف آمریکا: کریدور زنگزور که به طول ۴۳ کیلومتر در استان سیونیک ارمنستان امتداد دارد، نقطه مرکزی طرح آمریکایی برای بازسازی مسیرهای انرژی و حمل‌ونقل در اوراسیا است. پیشنهاد آمریکا برای اجاره این کریدور به مدت یک قرن، همان‌طور که تام بارસفیر الأمریکی در ترکیه اشاره کرد، صرفاً یک پروژه اقتصادی برای تسهیل جریان گاز آذربایجان (۱۲-۲۰ میلیارد متر مکعب تا سال ۲۰۲۷) و نفت قزاقستان (یک میلیون تن تا سال ۲۰۲۴) به اروپا نیست، بلکه تلاشی برای قطع ارتباط جغرافیایی ایران با ارمنستان و در نتیجه منزوی کردن تهران از مسیر حیاتی‌اش به اروپا و آسیای مرکزی است.

 

تأثیرات بر ایران:

 

• • اقتصادی: ایران ممکن است ۲۰-۳۰ درصد از فعالیت‌های ترانزیتی خود را از دست بدهد و ده‌ها هزار کامیون ترکیه‌ای سالانه از خاک این کشور حذف شوند، که نقش آن را به عنوان مرکز لجستیکی منطقه‌ای تضعیف می‌کند.

• • ژئوپلیتیک: این کریدور مرز ایران با ارمنستان را تهدید به بسته شدن می‌کند و تعداد همسایگان ایران را از ۱۵ به ۱۴ کاهش می‌دهد و نفوذ آن را در قفقاز محدود می‌کند.

• • امنیتی: این کریدور به ترکیه و آذربایجان، با حمایت ناتو، دسترسی دائمی به دریای خزر می‌دهد و محاصره ایران از شمال را تقویت کرده و کانال‌های ارتباطی آن با روسیه و آسیای مرکزی را قطع می‌کند

موضع ایران: ایران به شدت با این کریدور مخالف است و هرگونه تغییر در مرزهای جنوب قفقاز را “خط قرمز” می‌داند، همان‌طور که رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در دیدار با پوتین و اردوغان در ژوئیه ۲۰۲۲ تأکید کرد. خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، این کریدور را “وهمی” توصیف کرده و تأکید کرده که مخالفت ایران مانع اجرای آن خواهد شد. احضار سفیر روسیه توسط تهران در سپتامبر ۲۰۲۴ برای اعتراض به حمایت ادعایی مسکو از این کریدور، حساسیت موضوع را نشان می‌دهد.

 

2. کردستان عراق: برگ برنده آمریکا برای جایگزینی ایران

 

نقش پیشنهادی برای اربیل: بر اساس اطلاعات استخباراتی، واشنگتن قصد دارد کردستان عراق را به مرکزی لجستیکی جایگزین ایران در چارچوب پروژه زنگزور تبدیل کند. پیشنهادات آمریکا به اربیل شامل حمایت سیاسی و نظامی در ازای تسهیل جریان نفت و گاز کردی از طریق خطوط جدیدی است که از ترکیه و احتمالاً بعداً از خاک سوریه به سمت کریدور داود می‌گذرد. این نقش، کردستان عراق را به نقطه شروع بازآرایی جریان‌های اقتصادی به دور از ایران تبدیل می‌کند.

 

پیامدها برای ایران:

 

• • اقتصادی: تقویت کردستان به عنوان جایگزین ایران در حمل‌ونقل و انرژی، سهم بازار منطقه‌ای تهران را کاهش می‌دهد، به ویژه با پیوند اربیل به ترکیه و آذربایجان در پروژه‌هایی مانند “جاده توسعه” بین ترکیه و عراق.

• • امنیتی: حضور پایگاه‌های آمریکایی در اربیل و حسکه هماهنگی نظامی و اطلاعاتی علیه ایران را تقویت می‌کند و تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ایران ایجاد می‌کند، به‌ویژه با گزارش‌هایی از حمایت باکو از جنبش‌های جدایی‌طلب آذری در شمال غرب ایران.

• • سیاسی: تقویت اتحاد ترکیه-کردها-عرب‌ها، همان‌طور که رئیس‌جمهور ترکیه، اردوغان، اشاره کرده، با هدف تضعیف نقش ایران در عراق و سوریه از طریق مشوق‌های اقتصادی و سیاسی برای کردها است.

 

موضع ایران: ایران تقویت نقش کردستان را تهدیدی مستقیم برای وحدت منطقه‌ای خود می‌داند، به‌ویژه با نگرانی از تحریک احساسات قومی آذری و کردی در داخل مرزهایش. سپاه پاسداران هرگونه نزدیکی بین اربیل و باکو-آنکارا را تهدیدی برای امنیت ملی می‌داند و به امکان عملیات نظامی محدود علیه آذربایجان در صورت پیشرفت طرح زنگزور اشاره کرده است.

 

3. کریدور داود: گسترش صهیونیستی برای محاصره محور مقاومت

 

زمینه و اهداف: کریدور داود که از جولان اشغالی تا سویداء و شرق بادیه سوریه امتداد دارد، پروژه‌ای استراتژیک صهیونیستی است که هدف آن قطع ارتباط جغرافیایی ایران با سوریه و لبنان و در نتیجه تضعیف محور مقاومت برای نابودی کامل آن است. بر اساس گزارش‌ها، این کریدور به دنبال ایجاد مناطق نفوذ متخاصم در سوریه تحت کنترل نیروهای محلی ضعیف است تا از بازسازی دولت سوریه به عنوان متحد قوی مقاومت جلوگیری کند. این کریدور مکمل زنگزور است و بخش غربی پروژه ژئوپلیتیک گسترده‌تری را که قفقاز را به سوریه و عراق متصل می‌کند، تأمین می‌کند.

 

ارتباط با زنگزور: هر دو کریدور (زنگزور و داود) به همراه “جاده توسعه” عراق و خط لوله نفت بصره-عقبه، با هدف قطع ارتباط جغرافیایی ایران با متحدانش طراحی شده‌اند. در حالی که زنگزور ایران را از شمال منزوی می‌کند، کریدور داود خطوط تأمین تهران به دمشق و بیروت را قطع می‌کند و انزوای محور مقاومت را تقویت می‌کند. هماهنگی بین پایگاه‌های آمریکایی در حسکه، اربیل و دیگر پایگاه‌های آمریکا در عراق نشان‌دهنده طرحی متمرکز برای اتصال این کریدورها از طریق کردستان عراق است.

 

تأثیرات بر ایران و محور مقاومت:

• • نظامی: این کریدور تأمین تسلیحات و حمایت لجستیکی حزب‌الله و مقاومت فلسطین را تهدید می‌کند و توانایی آن‌ها را برای مقابله با رژیم صهیونیستی تضعیف می‌کند.

• • سیاسی: تکه‌تکه شدن سیاسی سوریه، بازسازی نفوذ ایران را دشوارتر می‌کند، به‌ویژه پس از فروپاشی نظام بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴.

• • اقتصادی: مانع جریان منابع ایرانی به سوریه و لبنان می‌شود و توانایی تهران برای ارائه کمک‌های بشردوستانه و اقتصادی به متحدانش را محدود می‌کند.

 

موضع ایران: ایران کریدور داود را تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی خود می‌داند، زیرا وحدت میادین محور مقاومت را تضعیف می‌کند. سپاه پاسداران در ژانویه ۲۰۲۴ حملاتی به اهدافی در کردستان عراق و سوریه انجام داد و آن‌ها را پاسخی به تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای گسترش نفوذ خود در منطقه دانست.

 

4. سفر احمد الشرع به باکو: نقطه تلاقی طرح‌ها

 

زمینه: سفر احمد الشرع، به باکو در ژوئیه ۲۰۲۵ صرفاً یک دیدار دیپلماتیک نبود. بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی، الشریع با مقامات صهیونیستی، ترک، آذربایجانی و آمریکایی درباره ترتیبات لجستیکی اتصال قفقاز به کردستان عراق و جنوب سوریه، تحت نظارت پایگاه‌های آمریکایی در اربیل و حسکه، گفتگو کرد. الشرع متعهد به تأمین مسیرهای امن از دیرالزور به تنف و تا عمق اردن شد که نقش او را به عنوان ابزاری اجرایی در طرح آمریکایی-صهیونیستی نشان می‌دهد.

 

دلالت‌ها:

 

• • هماهنگی منطقه‌ای: این سفر وجود هماهنگی بین رژیم صهیونیستی، آذربایجان، ترکیه و واشنگتن با اربیل به عنوان مرکز لجستیکی برای اتصال زنگزور به کریدور داود از طریق سوریه را تأیید می‌کند.

• • نقش الشرع: به عنوان رهبر گروه مسلح مورد حمایت خارجی، نقش او در تأمین کریدورهای امنیتی و اقتصادی، به‌ویژه در شرایط ضعف دولت سوریه پس از سقوط اسد، تقویت می‌شود.

• • تهدید برای ایران: این هماهنگی با هدف تضعیف نفوذ ایران در سوریه از طریق ایجاد کریدورهای جایگزین به نفع منافع غربی و صهیونیستی است.

 

موضع ایران: ایران تحرکات الشرع را تلاشی برای تثبیت واقعیت ژئوپلیتیک جدید علیه محور مقاومت می‌داند. حملات سپاه پاسداران به مواضع در سوریه و کردستان در سال ۲۰۲۴ آمادگی تهران برای پاسخ نظامی به چنین تحرکاتی را نشان می‌دهد.

 

5. تحلیل جامع: تهدید ژئوپلیتیک پیچیده و موضع ایران

 

اهداف آمریکایی-صهیونیستی: طرح آمریکایی به دنبال تحقق اهداف زیر است:

1.انزوای جغرافیایی ایران: از طریق قطع ارتباط با ارمنستان از طریق زنگزور و با سوریه و لبنان از طریق کریدور داود.

2.تقویت جایگزین‌های منطقه‌ای: استفاده از کردستان عراق، ترکیه، جاده توسعه عراق و خط لوله بصره-عقبه به عنوان جایگزین‌های ایران در حمل‌ونقل و انرژی.

3.تضعیف محور مقاومت: از طریق تکه‌تکه کردن وحدت میادین (ایران-عراق-سوریه-لبنان-یمن) با ایجاد کریدورهایی به نفع منافع غربی و صهیونیستی.

4.تأمین امنیت رژیم صهیونیستی: ایجاد کریدور داود به عنوان ریه استراتژیک برای حفاظت از رژیم صهیونیستی در برابر تهدیدات ایران.

 

چالش‌های پیش روی طرح:

 

• • مقاومت ایران: ایران با ابزارهای نظامی (سپاه پاسداران، نیروی قدس) و دیپلماتیک برای مختل کردن این پروژه‌ها، همان‌طور که در احضار سفیر روسیه و اظهارات رهبر انقلاب نشان داده شد، آماده است.

• • مخالفت ارمنستان: دولت ارمنستان تحت فشار مردمی از واگذاری حاکمیت بر زنگزور خودداری می‌کند.

• • پیچیدگی‌های منطقه‌ای: شکنندگی توازن‌های منطقه‌ای در قفقاز و سوریه و احتمال فعال‌سازی پیمان دفاع جمعی (CSTO) در صورت تشدید اقدامات خصمانه علیه ارمنستان.

• • نقش روسیه و چین: هر دو کشور ممکن است به دلیل تهدید منافعشان در اوراسیا با این پروژه مخالفت کنند.

 

استراتژی‌های ایران برای مقابله:

 

1.تقویت اتحادها: تعمیق روابط با روسیه و چین برای مقابله با نفوذ آمریکا در قفقاز و آسیای مرکزی.

2.حمایت از ارمنستان: ارائه کمک‌های اقتصادی و نظامی به ایروان برای تقویت موضع آن در برابر فشارهای آمریکا و آذربایجان.

3.فعال‌سازی محور مقاومت: هماهنگی نزدیک‌تر بین سپاه پاسداران، حزب‌الله، مقاومت عراق و انصارالله برای مقابله با تهدیدات کریدور داود.

4.بازدارندگی نظامی: اجرای عملیات محدود علیه اهدافی در آذربایجان یا کردستان در صورت پیشرفت طرح‌های کریدورها، همان‌طور که منابع سپاه پاسداران اشاره کرده‌اند.

5.دیپلماسی فعال: افزایش فشار دیپلماتیک بر ترکیه و آذربایجان از طریق متحدان ایران در منطقه.

 

6. نتیجه‌گیری: ایران در برابر طرح ژئوپلیتیک خطرناک مقاومت می‌کند

 

پروژه زنگزور، با حمایت از تحرکات در کردستان عراق، کریدور داود و سفر احمد الشریع به باکو، طرحی آمریکایی-صهیونیستی برای محاصره ایران و تضعیف محور مقاومت را آشکار می‌کند. این پروژه نه تنها به دنبال تنوع‌بخشی به منابع انرژی است، بلکه هدف آن محاصره جغرافیایی و سیاسی ایران و تضعیف شبکه اتحادهای آن از قفقاز تا مدیترانه است.

ایران با عمق استراتژیک و قدرت نظامی و دیپلماتیک خود قادر به مقابله با این تهدید است. با تقویت اتحادها، حمایت از متحدانش در ارمنستان و سوریه و فعال‌سازی ابزارهای نظامی و سیاسی، تهران می‌تواند این طرح را ناکام بگذارد و جایگاه خود را به عنوان قدرت منطقه‌ای محوری حفظ کند. محور مقاومت به رهبری ایران خط مقدم دفاع در برابر تلاش‌ها برای تغییر جغرافیای سیاسی به نفع غرب و رژیم صهیونیستی باقی می‌ماند.

توصیه نهایی:

ایران باید تلاش‌های دیپلماتیک و نظامی خود را برای جلوگیری از اجرای کریدورهای زنگزور و داود تشدید کند و بر تقویت هماهنگی با روسیه و چین و حمایت از ارمنستان و سوریه به عنوان خطوط دفاعی اولیه تمرکز کند. همچنین، تهران باید تحرکات احمد الشرع و نیروهای مرتبط با او در عراق را زیر نظر داشته باشد و برای پاسخ‌های قاطع در صورت عبور از خطوط قرمز امنیت ملی ایران آماده باشد.