نقش فناوری‌های بدیع در اقتصاد و اجتماع با تأکید بر سیاستگذاران، نخبگان و جامعه «قسمت اول»
دکتر مهدی رحیمی، محقق و پژوهشگر
در دنیای امروز، فناوری‌های بدیع (فناوری بدیع/ ناشناخته/ اولی آن دسته از فناوری‌هایی که توسعه و بکارگیری آنها در جهان سابقه ندارد و تاکنون کسی به آن توجه نکرده و یا آثار و عملکردی از آن گزارش نشده باشد) به عنوان محرک های اصلی تحولات اساسی در همه حوزه ها بخصوص حوزه های علمی، اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود.
این فناوری‌ها با ویژگی‌هایی چون نوآوری، رشد سریع و تأثیرات عمیق و ساختار شکن بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، نقشی اساسی در شکل‌دهی به آینده جوامع ایفا می‌کنند. در این قسمت، به بررسی نقش فناوری‌های بدیع در اقتصاد و اجتماع با تأکید بر مسئولین، نخبگان و جامعه پرداخته می‌شود.
مقدمه
در جهان امروز که سرعت تحولات فناورانه به‌طور بی‌سابقه‌ای رو به افزایش است، بسیاری از چالش‌های اقتصادی و اجتماعی همچنان با روش‌ها و فناوری‌های مرسوم و گاه ناکارآمد مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی، نوآوری ریشه‌ای و خلاقیت بنیادین، نقش حیاتی در خلق راه‌حل‌های نوین ایفا می‌کند.
فناوری‌های بدیع، به‌عنوان فناوری‌هایی ناشناخته و نوظهور که تاکنون سابقه‌ای در توسعه، کاربرد یا گزارش عملکرد در جهان نداشته‌اند، یکی از منابع اصلی تحول‌آفرینی در این عرصه‌اند. این دسته از فناوری‌ها، برخلاف نوآوری‌های تدریجی یا اقتباسی، زاده تفکر مستقل و نگاه نو به مسائل هستند و میتوانند زمینه‌ساز جهش‌های معنادار در نظام‌های اقتصادی، عدالت اجتماعی، پایداری منابع و بهبود کیفیت زندگی شوند.
ورود این فناوری‌های بدیع به عرصه‌های اقتصاد و اجتماع، صحنه‌ای بی‌همتا و پرچالش را رقم خواهد زد. از یک سو، آنها حامل وعده‌هایی شگرف هستند: امکان خلق بازارهای اقتصادی کاملاً جدید و ناممکن، دگرگونی بنیادین الگوهای تولید، توزیع و مصرف، ارائه راه‌حل‌های رادیکال برای معضلات دیرپای اجتماعی (از فقر و نابرابری تا سلامت و آموزش)، و حتی بازتعریف مفاهیمی چون کار، ارزش، و ارتباطات انسانی. این پتانسیل تحول‌آفرین، آنها را به کاتالیزورهایی بالقوه برای جهش‌های تمدنی بدل می‌سازد.
با این حال، روی دیگر سکه، ریسک‌ها و عدم قطعیت‌هایی بی‌نظیر است. ماهیت ناشناخته این فناوری‌ها به معنای عدم امکان پیش‌بینی دقیق پیامدهای ثانویه، اثرات بلندمدت، و آسیب‌های احتمالی آنهاست. آنها میتوانند ناگهان ساختارهای اقتصادی موجود را بی‌ثبات کنند، شوک‌های اجتماعی عمیق ایجاد نمایند، شکاف‌های دیجیتالی و قدرت را به شکل‌هایی نوین و خطرناک تشدید کنند، یا حتی مفاهیم اخلاقی و هنجارهای اجتماعی جاافتاده را به چالش‌هایی بنیادین بکشانند.
فقدان چارچوب‌های نظارتی، اخلاقی و حقوقی متناسب با این ناشناخته‌ها، بر پیچیدگی مدیریت آنها می‌افزاید. از آنجا که این فناوری‌ها هنوز در ادبیات جهانی جایگاه مشخصی نیافته‌اند، بررسی، شناسایی و معرفی آنها از اهمیت راهبردی برخوردار است؛ چرا که میتوانند زمینه‌ساز خلق مزیت‌های رقابتی ملی، شکل‌گیری بازارهای نو، و تحول در ساختارهای سنتی اقتصاد و اجتماع باشند.
در این نوشتار، تلاش می‌شود تا ویژگی ها، نقش فناوری‌های بدیع با قابلیت کاربرد در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی، چلشها، فرصت ها و غیره معرفی شده و امکان‌سنجی اثرگذاری آنها مورد بررسی قرار گیرد.
- ویژگی‌های فناوری‌های بدیع
فناوری‌های بدیع دارای ویژگی‌های منحصر بفردی هستند که آنها را از سایر فناوری‌ها متمایز می‌کند.
نوآوری و تازگی: این فناوری‌ها معمولاً در مراحل اولیه تحقیقاتی قرار دارند و برای اولین‌بار معرفی می‌شوند و کاربردهای جدیدی را ارائه می‌دهند. با این حال، ظرفیت بالایی برای ایجاد تحولات عمده در زمینه های مختلف دارند.
رشد سریع: با گذشت زمان، این فناوری‌ها به‌سرعت تکامل می‌یابند و به بازار عرضه می‌شوند.
تأثیرات عمیق: توانایی ایجاد تغییرات عمده در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی را دارند.
عدم قطعیت و ابهام در پیامدها: در مراحل اولیه، پیش‌بینی تأثیرات و کاربردهای دقیق آنها دشوار است. به دلیل نبود سابقه‌ی اجرایی یا اطلاعات تجربی، عدم قطعیت آن ها می تواند منجر به پذیرش یا مقاومت در برابر این فناوری ها شود. فناوری‌های بدیع معمولاً به دلیل ناشناخته بودن، واکنش‌های تند اجتماعی یا فرهنگی ایجاد می‌کنند. چون مردم، دولت‌ها و نهادها آمادگی پذیرش تغییرات بنیادین را ندارند، و این امر ممکن است منجر به شکاف‌ها، تضادها یا حتی مقاومت اجتماعی شود. لذا پیاده‌سازی آنها مستلزم ریسک‌پذیری و سرمایه‌گذاری جسورانه است.
پیش‌برنده مرز دانش و عمل: فناوری‌های بدیع برخاسته از بینشی نو هستند که فراتر از مرزهای شناخته‌شده دانش و تجربه بشری حرکت می‌کنند. این فناوری‌ها نه‌تنها در نظریه، بلکه در عمل نیز مسیرهای نوینی را می‌گشایند که تاکنون تجربه نشده‌اند.
بی‌سابقه در سطح جهانی: برخلاف فناوری‌های متداول که اغلب از مدل‌ها یا الگوهای پیشین الهام می‌گیرند، فناوری‌های بدیع فاقد نمونه مشابه یا سوابق اجرایی در سطح جهانی‌اند و برای نخستین‌بار معرفی و ارائه می‌شوند.
زایش‌محور و نه تکامل‌محور: این فناوری‌ها معمولاً نتیجه‌ی توسعه تدریجی یا بهبود فناوری‌های موجود نیستند، بلکه ناشی از ایده‌هایی بنیادین هستند که ساختاری کاملاً متفاوت با راه‌حل‌های رایج دارند.
پتانسیل تحول‌آفرینی عمیق: فناوری‌های بدیع قادرند ساختارهای اقتصادی و اجتماعی را به‌طور بنیادین متحول کنند. آنها میتوانند منجر به بازتعریف مدل‌های تولید، توزیع، اشتغال، خدمات اجتماعی و حتی ارزش‌آفرینی شوند.
خلق بازارها و نیازهای جدید: این فناوری‌ها اغلب نیازهایی را پاسخ می‌دهند که پیش‌تر شناسایی نشده یا به‌طور کامل درک نشده بودند. در نتیجه، میتوانند بازارها و اکوسیستم‌های اقتصادی جدیدی را به‌وجود آورند. 6
امکان خلق مزیت رقابتی پایدار: کشورها یا سازمان‌هایی که نخستین‌بار چنین فناوری‌هایی را توسعه و به‌کار گیرند، میتوانند مزیت‌های راهبردی و بلندمدتی در سطح ملی یا جهانی به دست آورند.
ظرفیت بالای بومی‌سازی و استقلال فناورانه: به‌دلیل اینکه این فناوری‌ها از درون یک نیاز یا اندیشه نو زاده می‌شوند، امکان بومی‌سازی بالا و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی را فراهم می‌سازند.
تاثیرات گسترده بر ساختار های اجتماعی و اقتصادی: این فناوری ها میتوانند موجب تغییرات عمده ای در نهاد ها، الگوهای تعامل اجتماعی و فرایند های اقتصادی شوند. به نحوی که ممکن است به نفع برخی و به ضرر برخی دیگر باشد.
