روسیه و اوکراین؛ مذاکره با اسرا، تصعید با پهپادها!
نجاح محمد علی، روزنامه‌نگار محقق در امور ایران و منطقه
در ماه مه ۲۰۲۵، نخستین مذاکرات مستقیم میان روسیه و اوکراین از زمان آغاز درگیری‌ها در فوریه ۲۰۲۲ برگزار شد. این مذاکرات تحت فشارهای اروپایی و بین‌المللی برای رسیدن به راه‌حلی صلح‌آمیز انجام شد. با این حال، این گفت‌وگوها پیشرفت قابل‌توجهی نداشتند، جز آن‌که دو طرف توافق کردند ۳۹۰ اسیر را مبادله کنند. روسیه همچنان بر شروط خود اصرار دارد، از جمله توقف گسترش ناتو به سمت شرق و لغو تحریم‌های غرب، در حالی‌که اوکراین خواستار تضمین‌های امنیتی قوی و حق پیوستن به ناتو است. در همین حال، تنش‌های میدانی نیز شدت گرفته‌اند؛ به‌ویژه با حملات پهپادی اوکراین به فرودگاه‌های نظامی روسیه در ژوئن ۲۰۲۵، اقدامی که به‌عنوان یک تشدید خطرناک تلقی شده و ممکن است دامنه درگیری را گسترش دهد. این رویدادها هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا رخ می‌دهند و از درهم‌تنیدگی تنش‌های ژئوپولیتیکی جهانی حکایت دارند.
تحولات میدانی اخیر
در ژوئن ۲۰۲۵، اوکراین با پهپادهای تهاجمی به فرودگاه‌های نظامی روسیه از جمله یک پایگاه هوایی در منطقه روستوف حمله کرد که منجر به خسارات مادی و تلفات محدودی شد. روسیه این حملات را تشدیدی جدی تلقی کرد و تهدید به پاسخ نظامی مستقیم نمود؛ اقدامی که نگرانی‌ها را از گسترش درگیری فراتر از مرزهای اوکراین افزایش داده است. اوکراین نیز این عملیات را بخشی از راهبرد دفاعی خود برای حفاظت از سرزمین‌هایش و تضعیف توان نظامی روسیه معرفی کرده است. این وضعیت، صحنه نظامی را پیچیده‌تر کرده و احتمال برقراری آتش‌بس در آینده نزدیک را کاهش داده است.
مطالبات روسیه و موضع اوکراین
روسیه خواهان پایان درگیری بر اساس شروطی مشخص است؛ از جمله ارائه تضمین کتبی از سوی غرب مبنی بر توقف گسترش ناتو به شرق، لغو تحریم‌های اقتصادی، و حل‌وفصل مسئله دارایی‌های بلوکه‌شده روسیه در غرب. همچنین، روسیه اصرار دارد که اوکراین از پیوستن به ناتو صرف‌نظر کند. در مقابل، اوکراین با واگذاری حق حاکمیت خود برای پیوستن به ناتو یا اتحادیه اروپا مخالفت کرده و خواستار دریافت تضمین‌های امنیتی بین‌المللی قوی برای جلوگیری از حملات احتمالی آینده روسیه است. این اختلافات عمیق در مواضع، تلاش‌های میانجی‌گری از سوی کشورهایی مانند ترکیه، امارات و واتیکان را با دشواری روبه‌رو کرده است.
تلفات انسانی و نظامی
بر اساس برآوردهای ناتو در آوریل ۲۰۲۵، روسیه از آغاز جنگ تاکنون حدود ۹۰۰ هزار نیروی نظامی (کشته و زخمی) را از دست داده و بیش از ۴ هزار تانک و ۲۰ هزار واحد تجهیزات نظامی از جمله ۱۱,۶۰۰ خودروی زرهی را از دست داده است. در سوی دیگر، اوکراین نیز حدود ۷ هزار واحد تجهیزات نظامی از جمله ۷۰۰ تانک را از دست داده است. مجموع تلفات انسانی در دو طرف دست‌کم ۱۵۳ هزار کشته (شامل نظامیان و غیرنظامیان) برآورد می‌شود. این تلفات سنگین نشان‌دهنده فرسایش شدید طرفین است، به‌طوری که برآورد می‌شود روسیه تا فوریه ۲۰۲۵ بیش از ۵۰ درصد از تجهیزات نظامی خود را از دست داده باشد.
تلاش‌های میانجی‌گری بین‌المللی
تلاش‌های متعددی برای میانجی‌گری در این مناقشه در جریان است. ترکیه که روابط متوازنی با کی‌یف و مسکو دارد، از سال ۲۰۲۲ نقش مهمی ایفا کرده و در ماه مه ۲۰۲۵ میزبان گفت‌وگوهایی در استانبول بوده و در ایجاد «کریدور غلات» نیز نقش کلیدی داشته است. امارات متحده عربی نیز به‌عنوان میانجی مؤثر در تبادل اسرا مطرح شده و در مارس ۲۰۲۵ موفق به تبادل ۳۵۰ اسیر شد و مجموعاً ۳۲۳۳ اسیر از طریق میانجی‌گری آن تبادل شده‌اند. امارات همچنین کمک‌های بشردوستانه شامل ۵۵ تن اقلام پزشکی و امدادی به اوکراین ارسال کرده است. واتیکان پیشنهاد میانجی‌گری داده، اما روسیه نسبت به بی‌طرفی آن ابراز تردید کرده است. چین نیز در همکاری با برزیل در سال ۲۰۲۴ طرح صلحی شش‌بندی ارائه کرد، اما اوکراین به‌دلیل روابط نزدیک پکن با مسکو، در بی‌طرفی آن تردید دارد.
موضع ایالات متحده و اروپا
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در اظهارات ماه مه ۲۰۲۵ خود تأکید کرد که قصد ندارد تحریم‌های جدیدی علیه روسیه اعمال کند و اولویت را به مذاکرات برای رسیدن به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز داده است. با این حال، او نسبت به تشدید درگیری توسط روسیه هشدار داد، بدون آن‌که اقدامات عملی قاطعی انجام دهد. در مقابل، اتحادیه اروپا در ماه مه ۲۰۲۵ بسته‌ای از تحریم‌های گسترده را تصویب کرد که ۴۵ فرد و نهاد مرتبط با ارتش روسیه را هدف قرار داد. همچنین پیشنهادهایی برای تحریم‌های ثانویه علیه خریداران نفت روسیه، مانند هند و چین، مطرح شد که به‌دلیل تردیدهای اروپا هنوز اجرایی نشده‌اند.
مذاکرات هسته‌ای ایران
این تحولات با مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده هم‌زمان شده است. این مذاکرات که در سال ۲۰۲۵ و تحت دولت ترامپ از سر گرفته شده، با هدف احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ یا دستیابی به تفاهمی جدید برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در برابر کاهش تحریم‌ها انجام می‌شود. روسیه، اگرچه مستقیماً در این مذاکرات حضور ندارد، اما به‌عنوان شریک راهبردی ایران، از تنش‌های موجود در اوکراین برای تقویت نفوذ غیرمستقیم خود در مذاکرات بهره میبرد. حملات اخیر اوکراین به فرودگاه‌های روسیه ممکن است مسکو را به اتخاذ مواضع سخت‌گیرانه‌تر سوق دهد؛ به‌ویژه که می‌تواند از نگرانی‌های غرب نسبت به تشدید درگیری برای اعمال فشار جهت کاهش تحریم‌ها استفاده کند. در سوی دیگر، ایالات متحده تلاش می‌کند میان مدیریت بحران در اوکراین و اجتناب از رویارویی مستقیم با روسیه توازن برقرار کند؛ مسئله‌ای که ممکن است بر میزان انعطاف‌پذیری آن در مذاکرات با ایران تأثیر بگذارد.
ارزیابی و چشم‌انداز آینده
• اوکراین همچنان خواستار دریافت تضمین‌های امنیتی قوی از غرب و آزادی پیوستن به ناتو است و اقدامات نظامی آن با هدف تضعیف روسیه ادامه دارد.
• روسیه ممکن است برای پاسخ‌گویی به حملات اخیر اوکراین به سلاح‌های پیشرفته یا عملیات گسترده متوسل شود؛ اقدامی که خطر رویارویی مستقیم با ناتو را افزایش می‌دهد.
• ترکیه و امارات همچنان به‌عنوان میانجی‌های مؤثر عمل می‌کنند، در حالی‌که ابتکارات واتیکان و چین با تردیدهایی نسبت به بی‌طرفی مواجه‌اند.
• درهم‌تنیدگی بحران اوکراین با مذاکرات هسته‌ای ایران، موقعیت ایران را تقویت کرده و ممکن است تهران از این وضعیت برای بهبود شرایط خود در مذاکرات بهره‌برداری کند.
• ادامه تنش‌ها، به‌ویژه پس از حملات پهپادی به فرودگاه‌ها، خطر گسترش درگیری به یک جنگ منطقه‌ای را افزایش می‌دهد؛ به‌ویژه اگر ناتو به‌طور مستقیم وارد شود.
در نهایت، بحران میان روسیه و اوکراین به‌دلیل اختلافات عمیق در مواضع و تداوم درگیری‌های نظامی، از پیچیدگی زیادی برخوردار است. حملات اخیر اوکراین به فرودگاه‌های روسیه نشانه‌ای از تشدید تنش است. تلاش‌ها برای میانجی‌گری با چالش‌های جدی روبه‌روست و مذاکرات هسته‌ای ایران نیز لایه‌ای دیگر از پیچیدگی ژئوپولیتیکی به بحران افزوده است. بدون انجام امتیازدهی‌های متقابل، چشم‌انداز صلح ضعیف به نظر می‌رسد و خطرات ناشی از تشدید درگیری، تهدیدی جدی برای امنیت جهانی خواهد بود.
