شبکه های اجتماعی و القاء باورهای غلط مشترک به اقشار جامعه

دکتر غلامحسین بیابانی عضو هیأت رئیسه انجمن توسعه مطالعات علوم و نوآوری کارآگاهی ایران

انسان ها برای دریافت اطلاعات جدید و این مهم که آن ها را باور کنند – یا کاری جدید یا متفاوت از خود به منصه ظهور برسانند – اغلب از “آستانه های” درک و تفهیم بسیار متفاوتی برخوردارند.
زمانی که افراد زود باورتر (که مردمی با آستانه پایین هستند) به باور یا امکان انجام عمل خاصی دست می یازند، مردمِ با آستانه‌های بالاتر به آنان پیوسته و به سرعت گروه بزرگی در حمایت از آن باور یا توانمندی تشکیل می‌دهند. در این نقطه، کسانی که آستانه‌های باز هم بالاتری دارند نیز ممکن است به آنان بپیوندند و این احتمال را به وجود بیاورند که با ادغام گروه‌های بزرگی از جوامع یا حتی سایر ملت‌ها، توده‌ای بحرانی ساخته شود.

صدای سما

نتیجه این فرایند می‌تواند “اثرات سیلابه‌ای” ایجاد کند؛ زیرا گروه‌های بزرگی از مردم صرفاً به دلیل این که بخش اعظمی از اعضای یک اَبَر جامعه در خصوص صحت پدیده ای به باورمندی و اتفاق نظر رسیده اند، به درستی آن پدیده – حال صحیح یا غلط – ایقان و اطمینان یافته اند.

تأثیر سیلابه‌ها در میان کسانی که باور دارند واکسیناسیون کودکان آسیب ‌زاست و به‌ ویژه می‌تواند موجب اوتیسم شود، به وضوح قابل مشاهده است. اگر گزارش‌های “به ظاهر قابل اتکا” نشان دهند واکسیناسیون موجب اوتیسم می‌شود، بسیاری از والدین از واکسیناسون کودکان خود اجتناب خواهند کرد. این باور اشتباه می‌تواند علاوه بر آثار زیانبار بسیاری از قبیل ایجاد بیماری های لاعلاج، افسردگی، سردرگمی، تحمیل هزینه های بسیار و… در بخش هایی از یک جامعه، به از دست رفتن سرمایه های اصلی یک کشور، یعنی نیروی انسانی سالم و مولد آن بینجامد.

در واقع، این اینترنت است که زمینه‌ای مناسب برای اطلاعات غلط در مورد سلامتی و عدم اجتناب از خطر در میان کاربران خود فراهم می‌سازد. به عبارتی هر روز، دروغ‌های آسیب‌زا از طریق سیلابه‌های اطلاعاتی منتشر می‌شوند. اخبار جعلی یا همان “فیک نیوز” بارزترین مثال در این خصوص است. البته در نقطه مقابل، اینترنت فضایی برای حقیقت نیز فراهم می‌سازد و آن را در دسترس همگان قرار می‌دهد.

میزان زیادی شواهد آزمایشگاهی در مورد سیلابه‌های اطلاعاتی وجود دارد که شبیه‌ سازی‌ آن ها در آزمایشگاه آسان است. پدیده‌های مربوط به جهان حقیقی نیز به میزان زیادی با تأثیرات سیلابه‌ای مرتبط هستند. برای مثال، رفتن به دانشگاه، سیگار کشیدن، مواجهه با سلبریتی ها، استفاده از لوازم پیشگیری، طغیان کردن و… را در نظر بگیرید. در تمامی این موارد، مردم عمیقاً و به شدت تحت تأثیر اعمال یکدیگر قرار دارند و اغلب نیز به یک نقطه بحرانی واحد و مشترک می‌رسند.

گاهی ما با این ایده که نیروهای فرهنگی جامعه مثلاً به کاهش استعمال سیگار یا پیروزی یک نامزد انتخاباتی کارآمد یاری رسانده اند، هاله‌ای از اجتناب ‌ناپذیر بودن توسعه‌های اجتماعی ارائه می‌دهیم. در حالی که در واقع این نتیجه نفوذ اجتماعی است که به چنان نتایجی منتهی شده اند؛ وضعیتی که نمی‌توان به سادگی از آن اجتناب کرد.
شبکه‌های اجتماعی زمینه مساعد آشکاری برای سیلابه‌ها آماده می‌سازند و در نتیجه، هزاران یا حتی میلیون‌ها نفری که با انگیزه ها و منابعی خاص در آن ها فعالیت و رایزنی می‌کنند، هر یک به سویی متمایل می‌شوند، یا حتی چیزی را که به وضوح و کاملاً غلط است، باور می کنند.

خبر خوب این است که می توان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، به سادگی برای تکذیب شایعات دروغین استفاده کرد. مردم می‌توانند به طور برخط این شایعات را به سرعت تصحیح کنند. به این دلیل، بیش تر شایعات از این دست آسیبی به همراه ندارند؛ اما هم چنان این مشکل وجود دارد که فرصت پخش اطلاعات به ظاهر معتبر، در میان تعداد زیادی از افراد می‌تواند باعث ترس، وحشت، خطا و آشفتگی شده و بسیاری از اهداف اجتماعی – از جمله اهداف مردم‌ سالارانه مانند آزاد منشی، حق انتخاب، مساوات اجتماعی، حقوق اقلیت ها و… – را تهدید کنند.

در پایان ذکر این مهم ضروری ست که گاهی سیلابه‌های محلی، مردم را به سمت و سوهایی به شدت متفاوت هدایت می‌کنند. زمانی که چنین وضعیتی پیش می آید، تصحیحات حتی از طریق اینترنت نیز ممکن است بسیار کند باشند، یا بدتر، اصلاً کار نکنند.

صدای سما