چگونه تخریب اموال عمومی، هویت تاریخی ما را به خطر می‌اندازد؟
دکتر حمیدرضا اشراقی، پژوهشگر و فعال اجتماعی
در سال‌های اخیر، پدیده وندالیسم یا تخریب اموال عمومی، به‌ویژه در مورد آثار تاریخی، به یکی از معضلات جدی فرهنگی و اجتماعی در ایران تبدیل شده است. این رفتارها نه‌تنها به میراث‌فرهنگی کشور آسیب می‌زند، بلکه هویت ملی را نیز تهدید می‌کند.
اموال عمومی جزو میراث هر جامعه‌ای هستند که توسط نسل‌های متمادی مورداستفاده قرار گرفته‌اند. برخی از این اموال دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی هستند و احترام به آن‌ها نشان‌دهنده فرهنگ و تمدن یک ملت است. چرا با وجود آگاهی از ارزش تاریخی، برخی افراد دست به تخریب می‌زنند؟طبق گفته جامعه‌شناسان، این رفتارها بیشتر در میان نسل‌های نوجوان و جوان مشاهده می‌شود.
در شرایط فعلی، یکی از آسیب‌های اجتماعی ما، غرق‌شدن نسل جوان در فضای مجازی است که باعث شده کمتر با مفاهیم فرهنگی و آداب اجتماعی آشنا باشند. این عدم آشنایی و بی‌توجهی به ارزش‌های فرهنگی، می‌تواند منجر به رفتارهای ناهنجاری مانند تخریب اموال عمومی شود.
*نقش قوانین و آموزش در پیشگیری از وندالیسم
در سال‌های اخیر، موارد متعددی از وندالیسم در اماکن تاریخی ایران گزارش شده است. برای مثال، در شب چهارشنبه‌سوری، برخی افراد با پرتاب نارنجک‌های دست‌ساز به سمت پل خواجو در اصفهان، به این اثر تاریخی آسیب رساندند. همچنین، یادگاری نویسی بر روی ستون‌های تخت‌جمشید و دیوارهای مساجد تاریخی نیز از دیگر نمونه‌های این رفتار ناپسند است.همچنین، در روزهای اخیر در جزیره هرمز، برداشت غیرمجاز خاک نقره‌ای توسط گردشگران باعث تخریب محیط‌زیست و از بین رفتن منابع طبیعی شده است برخی برای تبرک و سوغاتی خاک هرمز را در چمدان خود جا دادند. اسمش هر چه که باشد، در نهایت چیزی نیست جز از دست دادن طبیعت چند هزار ساله.در علم جامعه‌شناسی، این رفتارها نشان‌دهنده عدم آگاهی و مسئولیت‌پذیری برخی افراد نسبت به میراث طبیعی و فرهنگی کشور است.اما آیا قوانین بازدارنده‌ای برای مقابله با وندالیسم وجود دارد و آیا این قوانین کافی هستند؟
ایران در حوزه قانون‌گذاری دچار ضعف نیست، اما مشکل اصلی در اجرای این قوانین و فرهنگ‌سازی مناسب است. وی تأکید می‌کند که علاوه بر قوانین، باید به آموزش عمومی و ارتقای سواد رسانه‌ای نیز توجه شود تا نسل جوان با ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی بیشتر آشنا شوند و از تخریب اموال عمومی پرهیز کنند».
*تجربه کشورهای موفق در مهار وندالیسم
برخی کشورها توانسته‌اند با فرهنگ‌سازی مناسب و اجرای قوانین سخت‌گیرانه، میزان وندالیسم را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، در برخی کشورهای اروپایی و آسیایی، احترام به اموال عمومی و آثار تاریخی به‌عنوان یک ارزش اجتماعی پذیرفته شده است. این کشورها با ترکیب آموزش‌های فرهنگی و اجرای قوانین مناسب، توانسته‌اند فرهنگ عمومی را در جهت حفظ و نگهداری میراث‌فرهنگی تقویت کنند.به عنوان مثال، در ژاپن، آموزش احترام به اموال عمومی از سنین کودکی در مدارس آغاز می‌شود. همچنین، طراحی شهری به‌گونه‌ای است که فضاهای عمومی به‌راحتی قابل نظارت هستند و امکان تخریب را کاهش می‌دهد.
در آلمان نیز، برنامه‌های جامع شهری و مشارکت شهروندان در نگهداری از فضاهای عمومی، به کاهش وندالیسم کمک کرده است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی و فعالیت‌های فرهنگی در مدارس و محله‌ها، به افزایش آگاهی عمومی و کاهش رفتارهای وندالیستی کمک کرده است. کانادا نیز با ایجاد فضاهای تفریحی و فرهنگی برای جوانان و نوجوانان، توانسته است انگیزه‌های وندالیستی را کاهش دهد. برنامه‌های حمایتی و مشاوره‌ای برای خانواده‌ها نیز به تقویت روابط خانوادگی و کاهش مشکلات اجتماعی مرتبط با وندالیسم کمک کرده است.
همچنین استرالیا با استفاده از فناوری‌های نوین، مانند نصب دوربین‌های مداربسته در مکان‌های حساس، و همچنین برگزاری پویش‌های آگاهی‌بخش در رسانه‌ها، توانسته است رفتارهای وندالیستی را کنترل کند. همچنین، طراحی شهری به‌گونه‌ای است که فضاهای عمومی جذاب و مقاوم در برابر تخریب باشند.این تجربیات نشان می‌دهد که ترکیبی از آموزش، طراحی مناسب شهری، مشارکت جامعه و استفاده از فناوری می‌تواند در کاهش و پیشگیری از وندالیسم مؤثر باشد.
*راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با وندالیسم
اگر روند فعلی تخریب اموال عمومی و آثار تاریخی ادامه یابد، میراث‌فرهنگی ایران با خطر جدی مواجه خواهد شد. این را به عنوان یک هشدار باید توجه داشت حتی اگر این تخریب‌ها توسط گروه کوچکی انجام شود، باید به‌عنوان یک دغدغه ملی به آن نگاه کرد و با برنامه‌ریزی مناسب از تکرار آن جلوگیری کرد.
آموزش و فرهنگ‌سازی: برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها برای آشنایی نسل جوان با ارزش‌های فرهنگی و تاریخی.
اجرای قوانین سخت‌گیرانه: تشدید مجازات برای افرادی که به اموال عمومی و آثار تاریخی آسیب می‌زنند.
افزایش نظارت و حفاظت: نصب دوربین‌های مداربسته در اماکن تاریخی و افزایش نیروهای حفاظتی.
تشویق مشارکت مردمی: جلب همکاری و مشارکت مردم در حفظ و نگهداری میراث‌فرهنگی از طریق برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی
