امنیت سایبری صنعتی
دکتر سید محسن میرصدری، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران
در دنیای امروز که صنعت و فناوری بیش از هر زمان دیگری با اینترنت، داده و شبکه درهم‌تنیده شده‌اند، مفهوم امنیت سایبری نه‌تنها به یک اولویت، بلکه به ضرورتی استراتژیک برای پایداری صنعتی بدل شده است. نفوذ به سیستم‌های صنعتی دیگر صرفاً یک سناریوی تخیلی نیست؛ بلکه واقعیتی است که می‌تواند در چند ثانیه، خط تولید یک کارخانه را متوقف یا عملکرد یک نیروگاه را مختل کند.
در چنین بستری، وجود یک چارچوب معتبر برای ارزیابی و مدیریت امنیت سایبری صنعتی حیاتی است. اینجاست که استاندارد بین‌المللی IEC 62443 به‌عنوان مهم‌ترین مرجع در حوزه امنیت سیستم‌های کنترل صنعتی (ICS) و فناوری عملیاتی (OT) وارد عمل می‌شود.
IEC 62443 چیست و چرا اهمیت دارد؟
استاندارد IEC 62443 مجموعه‌ای از اسناد فنی است که توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیکی (IEC) تدوین شده و رویکردی سیستماتیک برای طراحی، پیاده‌سازی، نگهداری و ارزیابی امنیت سایبری در محیط‌های صنعتی ارائه می‌دهد. این استاندارد بر اساس نیازهای واقعی صنایع گوناگون از جمله انرژی، نفت و گاز، حمل‌ونقل، آب، تولید و زیرساخت‌های حیاتی شکل گرفته است.
ویژگی‌های کلیدی IEC 62443
- پوشش جامع سه رکن اصلی زنجیره ارزش: تولیدکننده تجهیزات، مجتمع‌کننده سیستم و بهره‌بردار
- تعریف الزامات فنی و فرآیندی برای کاهش ریسک‌های سایبری
- قابلیت هم‌راستاسازی با سیستم‌های مدیریتی مانند ISO/IEC 27001 و ISO 9001
- ارزیابی سطح بلوغ امنیتی و امکان صدور گواهی بر اساس Security Level
تهدیداتی واقعی، نه فرضی
بیشتر تجهیزات صنعتی مدرن مجهز به سیستم‌های کنترل دیجیتال، PLC، سنسورهای متصل به شبکه و سامانه‌های اسکادا هستند. این ارتباط‌پذیری – با وجود مزایای بسیار – بستری برای تهدیدات سایبری ایجاد می‌کند. مواردی نظیر:
- حملات باج‌افزاری به سیستم‌های اتوماسیون
- نفوذ به شبکه کارخانه و توقف تولید
- دستکاری داده‌های سنسورها
- خرابکاری در تجهیزات حیاتی
نشان می‌دهد که بدون ارزیابی منظم و صدور گواهی انطباق امنیت سایبری، هیچ زیرساختی واقعاً ایمن نیست.
ارزیابی انطباق امنیت سایبری طبق IEC 62443
ارزیابی انطباق یعنی بررسی اینکه آیا یک سیستم یا محصول، الزامات امنیتی مشخص‌شده در استاندارد را رعایت کرده است یا نه. این فرآیند می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بررسی طراحی و معماری سیستم‌های صنعتی
- تحلیل تنظیمات امنیتی تجهیزات و شبکه‌های صنعتی
- آزمون نفوذ (penetration testing)
- ممیزی مستندات و سیاست‌های امنیتی
- ارزیابی چرخه عمر امنیتی (security lifecycle)
در این فرآیند می‌توان از ابزارهای تخصصی مانند پلتفرم‌های SIEM برای تحلیل رویدادها، نرم‌افزارهای مدیریت آسیب‌پذیری (Vulnerability Assessment Tools)، و سیستم‌های آزمون نفوذ خودکار بهره گرفت.
یک شرکت دانش بنیان، نخستین دارنده مجوز R-NCB ایران در حوزه امنیت سایبری صنعتی
کسب مجوز Recognizing National Certification Body (R-NCB) توسط یک شرکت دانش بنیان که با حمایت سازمان ملی استاندارد محقق گردید، گامی راهبردی در مسیر بین‌المللی‌سازی نظام ارزیابی انطباق در ایران محسوب می‌شود. این مجوز از سوی سیستم جهانی IECEE صادر شده و آن را به‌عنوان یک نهاد معتبر برای شناسایی، ارزیابی و معرفی آزمایشگاه‌ها (CBTL) و نهادهای گواهی‌کننده (NCB) در چارچوب استانداردهای IECEE معرفی می‌نماید.
فرآیند اخذ این مجوز شامل الزامات دقیق مدیریتی، فنی، صلاحیت پرسنل، استقرار فرآیندهای نظارتی، و پذیرش تحت ارزیابی نهادهای بین‌المللی است. دستیابی به این جایگاه، نتیجه سال‌ها فعالیت تخصصی و همکاری نزدیک با نهادهای بین‌المللی اعتباربخشی بوده است. از جمله وظایف کلیدی R-NCB ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پذیرش و ارزیابی گواهی‌نامه‌های صادرشده توسط سایر NCBهای بین‌المللی در سیستم CB
- مقایسه الزامات فنی و سایبری تجهیزات دارای گواهی IECEE با مقررات و نیازهای داخلی ایران
- صدور گواهی‌نامه انطباق ایرانی برای تجهیزاتی که دارای گواهی CB معتبر بوده و با شرایط کشور نیز تطابق دارند
- حمایت از توسعه CBTLهای تخصصی داخلی در زمینه امنیت سایبری صنعتی
- فراهم‌سازی امکان ردیابی و پذیرش بین‌المللی نتایج آزمون‌های انجام‌شده در ایران
این ساختار باعث می‌شود که:
- مسیر تایید تجهیزات خارجی برای استفاده در پروژه‌های صنعتی و حیاتی ایران، شفاف، سریع و قابل اطمینان باشد
- تولیدکنندگان داخلی نیز بتوانند از آزمایشگاه‌های ایرانی (CBTL) تأییدشده برای انجام آزمون‌های لازم استفاده کنند
- ایران، به عنوان یکی از معدود کشورهای منطقه دارای ساختار رسمی R-NCB در حوزه IEC 62443، موقعیتی راهبردی در اکوسیستم جهانی ارزیابی انطباق پیدا کند
مزایای راهبردی برای صنعت ایران
گسترش فرآیند ارزیابی و گواهی امنیت سایبری طبق IEC 62443، مزایای مهمی برای کشور به همراه دارد:
- ارتقاء صادرات تجهیزات و سیستم‌های صنعتی
- کاهش وابستگی به مراجع خارجی و صرفه‌جویی ارزی
- افزایش اعتماد بازارهای هدف به محصولات ایرانی
- تقویت امنیت زیرساخت‌های حیاتی کشور
- توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان برای رقابت در مناقصات جهانی
ارتباط با قوانین داخلی ایران
استاندارد IEC 62443 می‌تواند مکمل مناسبی برای اسناد و مقررات ملی همچون طرح راهبردی حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی کشور، قانون جرائم رایانه‌ای، و الزامات سازمان پدافند غیرعامل باشد. این هماهنگی می‌تواند به تدوین چارچوبی یکپارچه برای امنیت سایبری صنعتی در سطح ملی کمک کند.
گام‌های بعدی؛ از ظرفیت تا مزیت ملی
برای تکمیل زنجیره ارزش ارزیابی امنیت سایبری، موارد زیر ضروری است:
- ایجاد آزمایشگاه‌های تخصصی دارای گواهی ISO/IEC 17025
- تربیت ارزیابان و ممیزان حرفه‌ای مطابق با IEC 62443
- راه‌اندازی پایگاه داده بومی آسیب‌پذیری‌ها و ابزارهای تست
- حمایت سیاست‌گذاران از اجرای الزامی ارزیابی امنیت سایبری در پروژه‌های حساس
- معرفی دوره‌های آموزشی داخلی و بین‌المللی همچون “ISA/IEC 62443 Cybersecurity Certificate Programs”
جمع‌بندی؛ حرکت به سوی آینده‌ای امن و رقابتی
در دنیای امروز، امنیت سایبری صنعتی زیربنای اعتماد، ایمنی و رقابت‌پذیری در سطح جهانی است. استاندارد IEC 62443، چارچوبی منسجم برای مقابله با تهدیدات نوین در محیط‌های صنعتی ارائه می‌دهد.
پذیرش ایران به‌عنوان R-NCB در این حوزه، یک نقطه عطف است که باید با دید راهبردی، حمایت ساختاری، و هدایت شرکت‌های فناور، به یک مزیت ملی پایدار تبدیل شود.
