10 درگیری برای تماشا در سال 2025 «قسمت دوم»
احمد مولائی، مدیرعامل هلدینگ بین المللی سما و کارشناس تجارت بین الملل
اشاره
در شماره قبل به درگیری در چهار کشور از جمله سوریه، سودان، اوکراین و هایتی پرداختیم و مختصری درباره آنها اشاره کردیم. در این قسمت به اسرائیل – فلسطین و ایران در برابر آمریکا و اسرائیل میپردازیم.
5- اسرائیل و فلسطین: آینده‌ای نامعلوم پس از جنگ غزه
حمله اسرائیل به غزه، که در پاسخ به حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، این باریکه را ویران کرده است. بر اساس آمار مقامات محلی، تعداد کشته‌شدگان فلسطینی از ۴۵,۰۰۰ نفر فراتر رفته است. اکثر قربانیان غیرنظامی بودند، از جمله دست‌کم یک‌سوم کودکان. هزاران جسد دیگر نیز زیر آوار مدفون مانده است. دو سوم ساختمان‌ها و زیرساخت‌های غزه آسیب دیده یا کاملاً تخریب شده‌اند و محله‌هایی به‌طور کامل نابود شده‌اند.
اسرائیل در حال تغییر نقشه غزه است:
در محور فیلادلفی، منطقه‌ای باریک در امتداد مرز غزه و مصر، مواضع نظامی جدید ایجاد کرده است. با محور نتساریم، غزه را به دو بخش تقسیم کرده و یک پایگاه نظامی بزرگ در آنجا مستقر کرده است. گفته می‌شود که قصد دارد جنوب غزه را نیز تجزیه کند. شمال نوار غزه تقریباً به‌طور کامل تخلیه شده و صدها هزار غیرنظامی تحت محاصره و در آستانه قحطی قرار دارند. منطقه حائل در امتداد مرز با اسرائیل نیز گسترش یافته است. اسرائیل در طول جنگ‌های قبلی در غزه نیز با محکومیت بین‌المللی روبرو شده بود، اما پس از مدتی وضعیت به حالت عادی بازگشت.
رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده، دونالد ترامپ، چه تغییری در سیاست آمریکا در قبال جنگ غزه خواهد داد؟ گفته می‌شود که او از نتانیاهو خواسته جنگ را پیش از آغاز دوره ریاست‌جمهوری‌اش پایان دهد، اما جزئیات شرایط او مشخص نیست. با این حال، بیشتر اعضای کابینه او ظاهراً آماده‌اند به اسرائیل آزادی عمل بیشتری بدهند.
مذاکرات میانجی‌گری شده توسط مصر، قطر و آمریکا هنوز منجر به آتش‌بس نشده است. دیپلمات‌ها همچنان امید دارند که حماس در ازای توقف درگیری، برخی گروگان‌ها را آزاد کند. حدود ۱۰۰ گروگان همچنان در غزه هستند، که حداقل یک‌سوم آنها احتمالاً جان باخته‌اند. در صورت دستیابی به توافق، مراحل بعدی ممکن است شامل عقب‌نشینی تدریجی نیروهای اسرائیلی، بازسازی غزه و ایجاد یک نظام حکومتی محلی باشد.
با این حال، با توجه به فضای سیاسی اسرائیل، چنین تحولاتی بعید به نظر می‌رسد. سناریوی محتمل‌تر این است که: ارتش اسرائیل در غزه باقی بماند، بیشتر فلسطینیان را در جنوب محاصره کند و آنها را به دریافت کمک‌های بشردوستانه وابسته نگه دارد. اسرائیل احتمالاً سعی خواهد کرد مناطق خاصی از غزه را با کمک پیمانکاران خارجی یا گروه‌های محلی همسو با خود اداره کند، اما موفقیت این طرح بعید است.
نتانیاهو و رهبران سیاسی اسرائیل به نظر می‌رسد روی چندین فرضیه قمار کرده‌اند:
می‌توانند امنیت را صرفاً از طریق نیروی نظامی حفظ کنند، بدون نیاز به شرکای فلسطینی قابل مذاکره. نهادهای بین‌المللی و دادگاه‌های عدالت بین‌المللی بی‌اثر خواهند ماند. حامیان اسرائیل در ایالات متحده و سایر کشورهای غربی، با وجود خشم فزاینده از آنچه در غزه رخ داده، در قدرت باقی خواهند ماند. رهبران عرب، علیرغم بدرفتاری اسرائیل با فلسطینیان، در نهایت قدرت اسرائیل را خواهند پذیرفت.
شاید تنها امید ضعیف برای حفظ گزینه تشکیل کشور فلسطینی، عربستان سعودی باشد.
ترامپ همچنان به دنبال متقاعد کردن ریاض برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل به‌عنوان بخشی از توافق ابراهیم است. اما عربستان تأکید کرده است که بدون چشم‌اندازی برای تشکیل کشور مستقل فلسطین، چنین توافقی ممکن نیست. شاید ریاض بتواند ترامپ را متقاعد کند که اسرائیل را برای حفظ این گزینه تحت فشار بگذارد.
ناکامی آمریکا در توقف حمله اسرائیل به غزه، با وجود تأمین عمده تسلیحات مورد استفاده این کشور، به این معناست که راست‌گرایان افراطی اسرائیل و منطق نظامی‌گری، آینده غزه را تعیین خواهند کرد. کاملاً محتمل است که همین رویکرد بر سراسر مناقشه اسرائیل و فلسطین حاکم شود، بدون هیچ چشم‌اندازی برای حل‌وفصل سیاسی.
6-ایران در برابر آمریکا و اسرائیل: چشم‌انداز درگیری و دیپلماسی
در نیمه نخست سال ۲۰۲۴، ایران همچنان محور مقاومت خود – شامل رژیم اسد در سوریه و گروه‌های مسلح مانند حزب‌الله لبنان، شبه‌نظامیان در عراق و سوریه، حوثی‌های یمن و حماس و جهاد اسلامی فلسطین در غزه – را به‌عنوان ابزار نفوذ منطقه‌ای و سپری در برابر حملات اسرائیل و آمریکا می‌دید.
اما در عرض چند ماه، این معادله به شدت تغییر کرد: در ماه جولای، اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در تهران ترور شد، اتفاقی که هم برای ایران تحقیرآمیز بود و هم نشانه‌ای از تحولات آتی. در سپتامبر، اسرائیل با انفجار صدها ابزار ارتباطی و پیجرهای حزب‌الله، بخش زیادی از فرماندهی میان‌رده آن را از بین برد. حمله هوایی و زمینی اسرائیل که به دنبال این عملیات انجام شد، حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله را کشت و خسارات شدیدی به تجهیزات نظامی این گروه وارد کرد. در پایان اکتبر، حملات هوایی اسرائیل به ایران، سامانه‌های دفاع هوایی و ذخایر موشکی آن را تضعیف کرد. در دسامبر، با سرنگونی بشار اسد توسط شورشیان سوری، ایران یکی از مهم‌ترین متحدان و مسیرهای لجستیکی‌اش را از دست داد.
ایران هنوز هزاران موشک بالستیک دارد، و نیروهای متحدش در عراق و حوثی‌ها در یمن همچنان به حملات علیه اسرائیل ادامه می‌دهند. اما محور مقاومت که ایران آن را به‌عنوان بازدارنده‌ای در برابر حملات اسرائیل و آمریکا می‌دید، تقریباً از هم فروپاشیده است.
پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران، پس از خروج ترامپ از برجام، به نقطه‌ای رسیده که “زمان گریز هسته‌ای” آن تقریباً صفر است. صدای طرفداران تولید سلاح هسته‌ای در درون نظام ایران بلندتر شده است. اما آیت‌الله خامنه‌ای رهبر بزرگ ایران همچنان به رفع تحریم‌ها و احیای اقتصاد ترجیح می‌دهد و از احتمال افشای تلاش‌های پنهانی برای تسلیحاتی کردن برنامه هسته‌ای نگران است.
بازگشت سیاست فشار حداکثری – افزایش تحریم‌ها و اقدامات نظامی – ممکن است به هدف وادار کردن ایران به سازش کمک کند، اما خطرات زیادی دارد: تنش‌ها را به نقطه انفجار برساند و دیگر از مذاکرات خبری نباشد. کشورهای عرب خلیج فارس، که در دوره اول ترامپ از سیاست‌های سختگیرانه او علیه ایران حمایت می‌کردند، اکنون بهبود روابط خود با تهران را ترجیح می‌دهند.
گزینه منطقی‌تر این است که ابتدا از طریق مذاکرات به توافقی جدید رسید، با این شرط که اگر مذاکرات شکست بخورد، فشارها افزایش یابد. بازتعریف محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران، بازرسی‌های کامل و از بین بردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به سطح تسلیحاتی، نقطه شروع مناسبی خواهد بود. ایران در موقعیتی دشوار قرار دارد: محور مقاومت آن شکست خورده، اقتصادش تحت فشار است، و تهدیدات نظامی از سوی آمریکا و اسرائیل جدی‌تر از همیشه شده‌اند.
ایران ممکن است در شرایط کنونی حاضر به امتیازات غیرقابل‌تصور گذشته شود، از جمله:
- پذیرش نظارت‌های گسترده‌تر بر برنامه هسته‌ای خود،
- توقف ارسال تسلیحات به روسیه،
- پایان حمایت از گروه‌های مسلح منطقه‌ای،
- و حتی توافق غیررسمی عدم تجاوز با اسرائیل، در صورتی که آمریکا تعهد دهد به ایران حمله نخواهد کرد.
در چنین شرایطی، دو مسیر پیش رو قرار دارد:
- ادامه تنش و افزایش درگیری‌ها، که می‌تواند منجر به جنگی منطقه‌ای شود.
- توافقی دیپلماتیک، که ضمن محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، مسیر کاهش تنش‌های منطقه‌ای را فراهم کند.
با توجه به وضعیت فعلی، ترکیبی از دیپلماسی و تهدید به افزایش فشار، بهترین راه برای رسیدن به یک توافق پایدار است.
