عفونت‌های بیمارستانی، میکروارگانیسم‌های مقاوم و نقش ضدعفونی‌کننده‌ها در کنترل آن‌ها: چالش‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت ضدعفونی کننده ها
دکتر منصور بیات، استاد تمام و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی
اشکان حاج جعفری، پژوهشگر آزاد
عفونت‌های بیمارستانی (Hospital- acquired infections) یا (Nosocomial infections) یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی در سراسر جهان هستند. این عفونت‌ها به طور معمول در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و کلینیک‌های پزشکی رخ می‌دهند و می‌توانند باعث افزایش نرخ مرگ‌ومیر، طولانی شدن مدت بستری بیماران و تحمیل هزینه‌های اضافی بر سیستم‌های بهداشتی شوند. عفونت‌های بیمارستانی از طریق تجهیزات پزشکی آلوده، محیط بیمارستانی نامناسب، تماس با بیماران آلوده و عدم رعایت بهداشت توسط کادر درمان منتقل می‌شوند. از مهم‌ترین عوامل خطر برای بروز این عفونت‌ها می‌توان به استفاده از کاتترهای وریدی، دستگاه‌های تنفسی، اعمال جراحی و تضعیف سیستم ایمنی بیماران اشاره کرد.
عفونت‌های بیمارستانی می‌توانند توسط انواع مختلفی از میکروارگانیسم‌ها ایجاد شوند که شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها هستند. برخی از مهم‌ترین عوامل بیماری‌زا در این محیط‌ها شامل موارد زیر هستند:
- باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک: شامل استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین، (Staphylococcus aureus )، سودوموناس آئروژینوزا (Pseudomonas aeruginosa) و کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae) که از مهم‌ترین باکتری‌های مرتبط با عفونت‌های بیمارستانی هستند.
- ویروس‌ها: ویروس‌هایی مانند ویروس هپاتیت B (Hepatitis B Virus – HBV)، ویروس هپاتیت C (Hepatitis C Virus – HCV) و ویروس نقص ایمنی انسانی (Human Immunodeficiency Virus- HIV)می‌توانند از طریق ابزار پزشکی آلوده منتقل شوند.
- قارچ‌ها: گونه‌هایی از قارچهای کاندیدا (Candida)و آسپرژیلوس (Aspergillus)می‌توانند بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه را آلوده کنند.
- پروتوزوآ: برخی از انگل‌ها و پروتوزوآهای مقاوم به درمان نیز ممکن است در محیط‌های بیمارستانی باقی بمانند و باعث بروز عفونت‌های جدی شوند.
ضدعفونی‌کننده‌ها از جمله مهم‌ترین ابزارهای کنترل و پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی محسوب می‌شوند. این ترکیبات برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها روی سطوح، تجهیزات پزشکی، دست‌های کادر درمان و حتی هوای بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند. برخی از انواع رایج ضدعفونی‌کننده‌ها عبارت‌اند از:
- الکل‌ها: اتانول و ایزوپروپانول که برای ضدعفونی دست‌ها و برخی تجهیزات پزشکی کاربرد دارند.
- کلرهگزیدین: یک ترکیب ضدباکتریایی که معمولاً در ضدعفونی پوست قبل از جراحی استفاده می‌شود.
- هیپوکلریت سدیم (وایتکس): یک ضدعفونی‌کننده قوی برای سطوح بیمارستانی.
- پراستیک اسید: مورد استفاده در استریل‌سازی تجهیزات پزشکی حساس به حرارت.
- فنول‌ها: برای ضدعفونی سطوح در محیط‌های بیمارستانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برخی از میکروارگانیسم‌های بیمارستانی به مرور زمان نسبت به ضدعفونی‌کننده‌ها مقاوم می‌شوند. به عنوان مثال، سویه‌هایی از Pseudomonas aeruginosa که در برابر کلرهگزیدین مقاوم شده‌اند، می‌توانند چالش‌های بزرگی برای کنترل عفونت‌های بیمارستانی ایجاد کنند. همین موضوع اهمیت استفاده از استراتژی‌های ترکیبی ضدعفونی را نشان می‌دهد.
صنعت تولید ضدعفونی‌کننده‌ها به دلیل نیاز روزافزون به کنترل عفونت‌های بیمارستانی و بهبود استانداردهای بهداشتی، یکی از بخش‌های مهم حوزه پزشکی و سلامت محسوب می‌شود. برخی از کاربردهای ضدعفونی‌کننده‌ها در صنایع مختلف عبارت‌اند از:
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: استفاده گسترده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده برای کنترل عفونت‌ها.
- صنایع غذایی: برای ضدعفونی تجهیزات و سطوحی که در تماس با مواد غذایی هستند.
- صنایع دارویی: استریل‌سازی تجهیزات تولید داروها و واکسن‌ها.
- تصفیه آب و فاضلاب: استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مانند کلر و ازن برای از بین بردن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا.
با افزایش آگاهی جهانی نسبت به بهداشت و شیوع بیماری‌های عفونی مانند COVID-19 ، سرمایه‌گذاری در صنعت ضدعفونی‌کننده‌ها به شدت افزایش یافته است. برخی از حوزه‌های مهم برای سرمایه‌گذاری در این صنعت شامل موارد زیر هستند:
- توسعه ضدعفونی‌کننده‌های سازگار با محیط زیست: تولید محصولاتی با ترکیبات زیست تخریب پذیر که اثرات زیست محیطی کمتری داشته باشند.
- نانو فناوری در ضدعفونی‌کننده‌ها: استفاده از نانوذرات مانند نقره و مس برای افزایش اثربخشی و ماندگاری ضدعفونی‌کننده‌ها.
- ضدعفونی‌کننده‌های هوشمند: تجهیزاتی که به‌صورت خودکار سطوح و محیط‌های بیمارستانی را پایش و ضدعفونی می‌کنند.
- بیوتکنولوژی و آنزیم‌های ضدعفونی‌کننده: توسعه آنزیم‌هایی که می‌توانند میکروارگانیسم‌های مقاوم به ضدعفونی‌کننده‌های رایج را هدف قرار دهند.
سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند نه تنها سودآور باشد، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و کاهش هزینه‌های درمانی در سطح جهانی کمک کند. این صنعت همچنان جای رشد زیادی دارد و با پیشرفت‌های علمی، فرصت‌های جدیدی برای نوآوری و توسعه فراهم خواهد شد.
