نقش اینترنت و تجارت الکترونیک در افزایش مشارکت اقتصادی بانوان

سپیده باهران، فعال در امور تجارت بین الملل

مقدمه

تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. یکی از برجسته‌ترین نمودهای این تحول، اینترنت و تجارت الکترونیک است که توانسته‌اند ساختارهای سنتی اقتصاد را تغییر داده و فرصت‌های جدیدی برای مشارکت اقتصادی افراد، به ویژه بانوان، ایجاد کنند. در جوامعی که موانع فرهنگی و اجتماعی یا محدودیت‌های جغرافیایی مانع از مشارکت فعال زنان در اقتصاد می‌شوند، اینترنت و تجارت الکترونیک به عنوان ابزاری توانمند برای کاهش این موانع عمل می‌کنند.

مشارکت اقتصادی بانوان به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش حضور بانوان در نیروی کار می‌تواند منجر به افزایش تولید ناخالص داخلی، کاهش فقر و نابرابری، و بهبود شرایط اجتماعی شود (World Bank, 2021).

از سوی دیگر، زنان به دلیل ویژگی‌هایی مانند مدیریت مالی بهتر در خانواده، توانمندسازی جوامع محلی، و انتقال دانش و مهارت به نسل‌های بعدی، تأثیرات بلندمدتی بر توسعه اقتصادی دارند.

نقش اینترنت در توانمندسازی بانوان

• اینترنت امکان دسترسی به منابع آموزشی متنوع را برای بانوان فراهم کرده است. پلتفرم‌های آموزشی آنلاین مانند Coursera، Udemy، و Khan Academy به زنان در سراسر جهان کمک کرده‌اند تا مهارت‌های جدیدی مانند برنامه‌نویسی، طراحی گرافیک، بازاریابی دیجیتال و مدیریت کسب‌وکار را یاد بگیرند. آموزش آنلاین به‌ویژه برای زنانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند یا با محدودیت‌های زمانی و مکانی مواجه‌اند، فرصتی بی‌نظیر است (UN Women, 2020).
• شبکه‌های اجتماعی مانند لینکدین و اینستاگرام به بانوان این امکان را می‌دهند که با افراد حرفه‌ای در زمینه‌های مختلف ارتباط برقرار کنند، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و از فرصت‌های شغلی مطلع شوند.
• اینترنت همچنین به بانوان کمک کرده است تا از طریق پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) و پرداخت‌های آنلاین به منابع مالی دسترسی پیدا کنند و کسب‌وکارهای خود را توسعه دهند.

 صدای سما

تجارت الکترونیک به‌عنوان ابزاری برای اشتغال‌زایی بانوان

تجارت الکترونیک به بانوان این امکان را داده است که کسب‌وکارهای خانگی و کوچک خود را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد راه‌اندازی کنند. فروشگاه‌های آنلاین مانند Etsy، دیجی‌کالا و باسلام به بانوان این امکان را می‌دهند که محصولات خود را به مخاطبان گسترده‌تری ارائه دهند.

تجارت الکترونیک به زنان این فرصت را می‌دهد که به صورت انعطاف‌پذیر در زمان‌های مختلف به کسب‌وکار خود بپردازند. این ویژگی برای زنانی که مسئولیت‌های خانوادگی دارند، یک مزیت مهم محسوب می‌شود (Ali, 2022).

تجارت الکترونیک امکان دسترسی به بازارهای جهانی را برای بانوان فراهم کرده است. این امر به ویژه برای زنانی که در مناطق محروم یا روستایی زندگی می‌کنند، بسیار ارزشمند است.

چالش‌های بانوان در استفاده از اینترنت و تجارت الکترونیک

شکاف دیجیتال جنسیتی یکی از موانع اصلی در بهره‌برداری زنان از اینترنت و تجارت الکترونیک است. بر اساس گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، زنان در بسیاری از مناطق جهان به دلیل دسترسی کمتر به اینترنت و تجهیزات دیجیتال، از مشارکت اقتصادی در فضای آنلاین محروم می‌شوند (ITU, 2021).

در بسیاری از مناطق، به‌ویژه مناطق روستایی و کشورهای در حال توسعه، بانوان دسترسی محدودی به اینترنت با کیفیت بالا، دستگاه‌های هوشمند، و برق پایدار دارند که مانع بزرگی برای حضور در تجارت الکترونیک محسوب می‌شود (World Economic Forum, 2023)..

بسیاری از بانوان به دلیل کمبود آموزش و مهارت‌های لازم در استفاده از ابزارهای دیجیتال و فناوری‌های تجارت الکترونیک، با چالش‌های جدی مواجه هستند. این مسئله مانع از رقابت آنان در بازارهای آنلاین می‌شود (APEC, 2020)..

در برخی جوامع، هنجارهای اجتماعی و فرهنگی ممکن است زنان را از ورود به عرصه‌های نوین اقتصادی، از جمله تجارت آنلاین، باز دارد. این موانع می‌تواند شامل تبعیض‌های جنسیتی، محدودیت‌های خانوادگی یا اجتماعی، و فقدان حمایت اجتماعی باشد (Thystrup-Gioedesen, 2018)..

بانوان معمولاً با تهدیدات بیشتری در فضای آنلاین، از جمله هک، سرقت اطلاعات، و آزار و اذیت سایبری روبه‌رو هستند. این مشکلات می‌تواند انگیزه آنان برای مشارکت در تجارت الکترونیک را کاهش دهد (APEC, 2020)..

دسترسی بانوان به سرمایه و منابع مالی معمولاً محدودتر از مردان است. این مسئله، همراه با مشکلات دسترسی به خدمات بانکی دیجیتال و ابزارهای پرداخت آنلاین، مانعی مهم برای ایجاد یا گسترش کسب‌وکارهای آنلاین است (World Economic Forum, 2023)..

برخی از چارچوب‌های قانونی و سیاست‌های تجارت الکترونیک، به‌ویژه در حوزه تجارت بین‌المللی، برای بانوان پیچیده‌تر و دشوارتر به نظر می‌رسند، که این امر میزان مشارکت آن‌ها را محدود می‌کند (APEC, 2020).

 صدای سما

نمونه‌های موفق

• SheTrades Initiative: این پروژه که توسط مرکز تجارت بین‌المللی (ITC) راه‌اندازی شده است، به بانوان کارآفرین کمک می‌کند تا از طریق آموزش‌های آنلاین و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، کسب‌وکار خود را توسعه دهند.
• Girls in ICT: این برنامه با هدف افزایش مشارکت زنان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، دوره‌های آموزشی رایگان ارائه می‌دهد.
• صنایع دستی آنلاین: بانوان ایرانی در مناطق روستایی با استفاده از پلتفرم‌هایی مانند باسلام و دیجی‌کالا توانسته‌اند محصولات صنایع دستی خود را به بازارهای داخلی و بین‌المللی عرضه کنند.
• فروشگاه‌های آنلاین خانگی: بسیاری از زنان ایرانی با فروش محصولات خانگی مانند غذاهای محلی، لباس‌های دست‌دوز و زیورآلات در شبکه‌های اجتماعی به درآمدزایی رسیده‌اند.

راهکارها برای بهبود دسترسی بانوان به تجارت الکترونیک

• ارائه تسهیلات مالی به بانوان کارآفرین
• برگزاری دوره‌های آموزشی رایگان در حوزه تجارت الکترونیک
• حمایت مالی و فنی از پروژه‌های مرتبط با تجارت الکترونیک
• ایجاد برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی برای بانوان در کشورهای در حال توسعه
• تغییر نگرش‌های فرهنگی از طریق کمپین‌های اجتماعی
• تشویق بانوان موفق به اشتراک‌گذاری تجربیات خود
• گسترش دسترسی به اینترنت پرسرعت و مقرون‌به‌صرفه در همه مناطق

توسعه زیرساخت‌های دیجیتال

آموزش مهارت‌های دیجیتال و برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی

توسعه شبکه‌های تجاری و اجتماعی که به زنان امکان دسترسی به اطلاعات بازار، سرمایه‌گذاری و فرصت‌های تجاری

. ارائه حمایت‌های مالی، وام‌های کم‌بهره، حمایت‌های مالی دولتی، و برنامه‌های ویژه

طراحی پلتفرم‌هایی متناسب با نیازهای خاص بانوان در مناطق مختلف

اصلاح قوانین مرتبط با تجارت الکترونیک و حمایت از بانوان در برابر تبعیض‌های آنلاین و مشکلات حقوقی

معرفی بانوان موفق در حوزه تجارت الکترونیک به‌عنوان الگو و تشویق بانوان

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

دسترسی بانوان به اینترنت و استفاده از آن در زمینه‌های اقتصادی نه تنها یک ضرورت اجتماعی بلکه یک فرصت کلیدی برای تقویت نقش اقتصادی زنان در جوامع مختلف است. اینترنت می‌تواند ابزاری قدرتمند برای افزایش درآمد، ایجاد شغل، و گسترش مهارت‌های حرفه‌ای بانوان باشد. با این حال، موانعی مانند عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب، شکاف دیجیتال جنسیتی، و محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی همچنان پیش روی بسیاری از زنان قرار دارد.

برای تحقق برابری و استفاده حداکثری از پتانسیل بانوان در اقتصاد دیجیتال، لازم است اقدامات مؤثری در سطح سیاست‌گذاری، آموزش، و تأمین زیرساخت‌ها صورت گیرد

.پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران بر روی کاهش شکاف دیجیتال، افزایش دسترسی به اینترنت و فرهنگ‌سازی درباره اهمیت مشارکت زنان در اقتصاد دیجیتال تمرکز کنند.

 صدای سما