فناوری اطلاعات در عصر دیجیتال
گروه پژوهش و تحقیق دفتر تحریریه
مقدمه
در دنیای دیجیتال امروزی، فناوری اطلاعات به عنوان عنصری حیاتی در زیرساخت جوامع محسوب میشود؛ به طوریکه امروز هیچ جامعۀ مدرنی بدون زیرساخت کافی و فراگیر فناوری اطلاعات، قابل دوام نیست (انبلی[1]، 2024). تأثیر فناوری در توسعه، جنبههای مختلف زندگی اجتماعی- اقتصادی یک کشور را تحتالشعاع قرار میدهد. زندگی اثربخش در این قرن، مستلزم شناخت ویژگیهای آن و آمادگی برای پذیرش تحولات در این عرصه میباشد. آنچه امروزه تحت عناوین شکاف یا فاصلۀ کشورها، مناطق، ملّت‌ها، طبقات و افراد، مطرح میشود، در تحلیل نهایی بیش از هر عامل دیگری با «شکاف دیجیتال» و یا میزان بهره‌مندی و کاربست فناوری اطلاعات مرتبط است. فناوری اطلاعات، امکان جدیدی است که فرآیندهای گردآوری، ذخیره، پردازش و بازیابی و اشاعۀ اطلاعات را دچار تحول نموده و موجب آسان شدن و سرعت گرفتن این فرآیندها به نفع بشر شده است. طبیعی است که همۀ مدلهای سنتی که به نوعی با گردآوری، ذخیره، پردازش و بازیابی و اشاعۀ اطلاعات مربوط بودهاند، در وضعیت جدید تحت تأثیر پدیدههای فناوریهای اطلاعات قرار گرفتهاند. بنابراین، فناوری اطلاعات، مهمترین متغیری است که چشم‌انداز جهانی را در چند سال اخیر تغییر داده و همواره به عنوان ابزاری برای توسعه و پیشرفت توسط کشورهای توسعه یافته مدنظر قرار گرفته است (سلیمان، 2013؛ ویکی پدیا[2]، 2014).
فناوریهای اطلاعاتی در حال درنوردیدن مرزهای کسبوکار در تمامی صنایع هستند و نمیتوان سازمانی را منصور شد که در آن دیجیتالی شدن رخ نداده باشد یا در آیندۀ نزدیک برای آن اهمیت نیابد. تحول دیجیتال یک روند جهانی است و هیچ پناهگاهی برای در امان ماندن از آن وجود نخواهد داشت که در آن بتوان از مدلهای کسبوکار قدیمی محافظت کرد. اینترنت اشیاء، رایانش ابری، اپلیکیشنهای تلفن همراه، رسانههای اجتماعی، واقعیت مجازی و افزوده، تحلیلگری داده، هوش مصنوعی و بلاکچین از مهمترین انواع فناوریهای تحولآفرین هستند که کسبوکارها را در صنایع مختلف تحت تأثیر قرار دادهاند. بر پایۀ این فناوریها، امروزه کسبوکارهای جدید با سرعت غیر قابل تصوری در حال توسعه هستند و همزمان کسبوکارهای قدیمی و سنتی در مسیر فروپاشی قرار گرفتهاند.
امروزه با در اختیار داشتن فناوری اطلاعات، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع بیش از پیش میسر شده است. افراد در هر کجا که باشند میتوانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینهای دریافت کنند (شینوبا و همکاران[3]، 2006). بدینترتیب، رشد و گسترش سریع فناوری اطلاعات تأثیر قابل توجهی بر جنبههای گوناگون زندگی روزمرۀ ما اعم از ارتباطات، کار، تحصیل و اجتماعی شدن دارد. فعالیتهای فوق شامل استفاده از دستگاههای الکترونیکی مانند رایانه و تلفن همراه برای دسترسی به اینترنت، مشارکت در رسانههای اجتماعی برای ارتباط مؤثر با دیگران، انجام جستجوهای آنلاین، مشارکت در معاملات تجارت الکترونیک و سایر تعهدات مشابه است (هوپیا و همکاران[4]، 2023). صنعت آموزش نیز به شدت از این پدیدهها متأثر شده و تحولات وسیعی در این عرصه به وقوع پیوسته و یا در حال وقوع است.
بیتردید بیشترین تأثیر پدید آمدن فناوری اطلاعات بر نظامهای آموزشی بوده است. کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش سبب شده است تا محیط آموزشی به سوی مجازی شدن سوق پیدا کند. این امر سبب میشود تا ارتباطات میان افراد به منظور آموزش و گسترش دانش به گونهای فزاینده از طریق رایانه امکانپذیر شود. با ظهور و گسترش اینترنت، این رسانه به عنوان یک مکمل جهت تأمین نیازهای اطلاعاتی و آموزش مورد استفاده قرار گرفت. ضرورت بهکارگیری ابزارهای فناوری اطلاعات در امر آموزش و پرورش در تحقیقات علمی مختلفی نیز ثابت شده است که نتایج این تحقیقات بر افزایش سطح بهرهوری آموزش از طریق غنیسازی محیطهای آموزشی، با استفاده از فناوریهای نوظهور تأکید دارند. متخصصان تکنولوژی آموزشی نیز، استفاده از رسانههای جدید آموزشی را در فرآیند سیستماتیک یاددهی- یادگیری در مراکز آموزشی مورد تأکید قرار میدهند.
اصطلاح فناوری اطلاعات، اولین بار از سوی لیویت و وایزلر[5] در سال 1958 به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیمگیریها و پردازش اطلاعات در سازمانها به کار گرفته شد. آن زمان، مصادف با آغاز انقلاب فناوری بود. اگر موتور بخار و اشکال جدید نیرو را دستاورد انقلاب صنعتی در یک و نیم قرن گذشته بدانیم، رایانه و تجهیزات ارتباطی نیز حاصل انقلاب فناوری در نیمۀ قرن بیستم بوده است. در آغاز عصر فناوری که دورۀ «کامپیوترهای بزرگ»[6] بود، تکنولوژی کامپیوتر بسیار گران و محدود به سازمانهای خاص بود”. کامپیوترهای شخصی در نیمۀ دهۀ 1960 ظاهر شد و با روندی ثابت طی دو دهه، کامل گردید. در اوایل دهۀ 1980 بود که خرید رایانۀ شخصی، با حجم پردازش داده‌هایی به اندازۀ حجم دادههای اولیۀ صنعتی همراه با شکسته شدن قیمت آن، عمومیت یافت.
فناوری اطلاعات ترکیبی از کاربردهای رایانهای و فناوری ارتباطی برای جمعآوری، پردازش، ذخیره و انتشار اطلاعات است. فناوری اطلاعات یک اصطلاح رایج است که به فناوریهایی اطلاق میشود که برای جمعآوری، ذخیره، ویرایش و انتقال اطلاعات در اَشکال مختلف استفاده میشود. در اصل، فناوری اطلاعات به معنای استفاده از فناوری مبتنی بر رایانه و اینترنت برای در دسترس قرار دادن خدمات اطلاعاتی و ارتباطی در طیف وسیعی از کاربران است. فناوری اطلاعات یک سختافزار و نرمافزار است که جامعه را قادر می‌سازد تا اطلاعات را در قالب‌های چندرسانهای و برای اهداف مختلف ایجاد، جمعآوری، ادغام و انتقال دهد (محمود و عباس، 2024).
فناوری اطلاعات، در جامعۀ اطلاعاتی امروز در اصل الکترونیک بوده و اساس آن را مدارهای یکپارچۀ قطعات سیلیکون تشکیل میدهند. این فناوری به دو گروه عمده تقسیم میشوند. نخستین گروه را «تله ماتیکها» یعنی رسانههای بزرگ مینامند که فناوریهایی چون کامپیوتر، تلفن، ماهواره، تلویزیون، رادیو، ویدئو و دیگر فناورهای‌هایی که به زیربنای گسترده نیاز دارند، دربر میگیرد. دومین گروه، «اتنوترونیک» یا رسانههای کوچک نامیده میشوند که وسایلی چون ماشین تحریر، ضبط صوت، فاکس، ماشینهای فتوکپی، ساعتهای دیجیتال و دیگر انواع فناوریهای اطلاعاتی بزرگ و کوچک را دربر میگیرند (جریی هنسون به نقل از خزایی،1390: 17).
از فناوری اطلاعات به عنوان، تکنولوژی اطلاعات و اطلاعرسانی یاد میشود که شامل مجموعهای از ابزارها، ماشینها، دانش فنی، روشها و مهارتهای استفاده از آن ها در تولید، دادوستد، پردازش، انباشت، بازیافت، جابجایی، انتقال و مصرف اطلاعات از سادهترین و ابتداییترین تا پیچیدهترین و پیشرفتهترین شکل آن است.
فناوری اطلاعات، استفاده از فناوری به منظور پردازش، ذخیرهسازی، بازیابی و انتشار اطلاعات است (کامار و همکاران[7]، 2022). این فرآیند مستلزم استفاده از سیستمهای رایانهای، اعم از سختافزار و نرمافزار، در ارتباط با شبکه‌های کامپیوتری و زیرساخت‌های مخابراتی برای جمعآوری، نگهداری، دستکاری، بررسی و انتقال دادهها است. حوزۀ فناوری اطلاعات شامل بسیاری از مؤلفهها مانند محاسبات، ارتباطات داده، سیستمهای اطلاعاتی، مدیریت پایگاه داده، امنیت اطلاعات، توسعۀ نرمافزار و سایر حوزههای مرتبط است. تأثیر فناوری فراگیر است و طیف وسیعی از حوزه‌ها مانند آموزش، تجارت، حکومت، اوقاتفراغت، مراقبت‌های پزشکی، ارتباطات و حوزههای مختلف دیگر را در بر میگیرد (کراگوستیلیانا و همکاران[8]، 2022).
تعریف فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات، استفاده از ابزارهای ساخت بشر برای جمعآوری، تولید، ارتباط، ضبط، مدیریت مجدد و بهره‌برداری از اطلاعات است. این نوع فناوری شامل آن دسته از برنامههای و ابزارهایی است که اطلاعات توسط آنها منتقل، ضبط، ویرایش، ذخیره، دستکاری یا منتشر میشود (آنیاکوها[9]، 1991 به نقل از محمود و عباس، 2024).
فرهنگ علمی و فنی مکگرو- هیل[10] (2003) فناوری اطلاعات را اینچنین تعریف میکند: «مجموعۀ فناوریهایی که به ویژه با زمینۀ پردازش، ذخیره و ارتباط اطلاعاتی و فناوری اطلاعات، مرتبط هستند، شامل همۀ انواع رایانه و سیستمهای ارتباطی، همچنین روشها و فرآیندهای تولید مجدد و نسخهبرداری از مستندات، موضوعات کتبی، تصاویر، ترسیمها، فیلمها و روشهای تولید انبوه است» (مکگرو- هیل، 2003).
انجمن فناوری اطلاعات آمریکا، اصطلاح فناوری اطلاعات را شامل «مطالعه، طراحی، توسعه، پیادهسازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامههای نرمافزاری و سختافزار رایانه میپردازد»، تعریف میکند (ویکیپدیا، 2008).
ویلسون[11] (1998) معتقد است: فناوری اطلاعات، همۀ شکلهای فناوری است که برای ایجاد، ذخیرهسازی و استفاده از شکلهای مختلف اطلاعات، شامل اطلاعات تجاری مرتبط، مکالمات صوتی، تصاویر متحرک، دادههای چند رسانهای و غیره به کار میرود (ویلسون، 1998). همسو با این دیدگاه، به زعم اسکاراموزی[12] (2002) نیز، فناوری اطلاعات شامل همۀ شکلهای فناوری ساخت، ذخیرهسازی، تبادل و بهکارگیری اطلاعات در صور گوناگون و سایر شکلهایی است که هنوز به وجود نیامده است (اسکاراموزی، 2002: 42).
از نظر هیکس[13] (2000) فناوریهای مربوط به کامپیوتر و ارتباطات از راه دور[14]، که ابزار خودکار کار با اطلاعات را فراهم مینمایند، فناوری اطلاعات قلمداد میشوند. این تعریف، هم سختافزار و هم نرمافزار را شامل میشود (هیکس، 2000).
لانگلی و شاین[15] (2005) عنوان میکنند: فناوری اطلاعات عبارت از گردآوری، سازماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از صوت، تصویر، متن یا عدد است که با استفاده از نرمافزارهای رایانهای و مخابراتی صورت میپذیرد (لانگلی و شاین، 2005).
کیم و پارک[16] (2007) فناوری اطلاعات را همۀ شکلهای فناوری تعریف میکنند که برای ایجاد، ذخیرهسازی و استفاده از شکلهای مختلف اطلاعات، شامل اطلاعات تجاری مکالمات صوتی، تصاویر متحرک، دادههای چندرسانهای و غیره به کار میرود (کیم و پارک، 2007).
اسکاپ[17] (2008) اذعان داشته: فناوری اطلاعات، مجموعهای از سختافزار، نرمافزار، نیروی انسانی، اطلاعات، مدیریت و «تولید و نگهداری» است که در ارتباط متقابل با یکدیگر قرار داشته و فضایی مملوء از اطلاعات ذخیره شده به صورت نظامدار را، پدید می‌آورند.
اوسو و همکاران[18] (2010) معتقدند: فناوری اطلاعات عبارت از هر تکنولوژی یا ابزار ارتباطی است که شامل رادیو، تلویزیون، تلفنهای همراه، رایانه و شبکه، سختافزار و نرمافزار، سیستمهای ماهوارهای، اپلیکیشنهای کاربردی و غیره میشود (محمود و عباس، 2024).
از دیدگاه هاراهاپ و همکاران[19] (2023) نیز، فناوری اطلاعات، ابزاری برای سادهسازی پردازش دادهها، خودکارسازی عملیات تجاری، بهینهسازی کارایی عملیاتی، تقویت عملکرد، تقویت امنیت اطلاعات و امکان تصمیمگیری آگاهانه است. سازمانها از فناوری اطلاعات برای رسیدگی به دادههای مشتری، سادهسازی عملیات زنجیره تأمین، ایجاد و حفظ سیستمهای پایگاه داده، انتشار اطلاعات از طریق شبکه‌های رایانهای و سایر عملکردها استفاده میکنند (هاراهاپ و همکاران، 2023).
در مجموع و بنابر آنچه گفته شد، میتوان اذعان داشت: فناوری اطلاعات، تکنولوژی جدیدی است که دستیابی، انتقال، پردازش، نگهداری و تبادل اطلاعات را آسان نموده و آن را به سهولت در دسترس انسان‌ها، قرار میدهد و دارای اجزایی چون: سختافزار، نرمافزار، مغز افزار[20] و همچنین اینترنت و ابزارهای آن شامل پست الکترونیکی[21]، گروههای نیمفکر[22]، گفتگو[23]، پروتکل انتقال فایل[24]، شبکه جهانی[25] و غیره است.
در شماره آتی نشریه به ادامه مباحث با عنوان « انقلاب های فناوری و اطلاعات » پرداخته می شود .
منابه و ماخذ در دفتر نشریه موجود است
[1]. Enebeli
[2]. Wikipedia
[3]. Shinobu et al
[4]. Hopia et al
[5]. Leavit & Whisler
[6]. Main Frame
[7]. Kamar
[8]. Kraugusteeliana et al
[9]. Anyakoha
[10]. McGraw- Hill
[11]. Wilson
[12]. Scaramuzzi
[13]. Heeks
[14]. Telecommunication
[15]. Longley & Shain
[16]. Kim & Park
[17]. Escap
[18]. Osu et al
[19]. Harahap et al
[20]. Mind wore
[21]. e-mail
[22]. use net
[23]. Chating & Voice Chating
[24]. FTP
[25]. Telnet
