اصلاحات پلیس گرجستان در مبارزه با فساد
دکتر غلامحسین بیابانی / دانشیار گروه کشف جرایم دانشگاه جامع علوم انتظامی امین
از زمان انقلاب سال 2003 که رئیس جمهور “میخائیل ساکاشویلی” را به قدرت رساند، گرجستان پساشوروی یک برنامه عمده اصلاحات پلیس به کار گرفته است، شامل اخراج تعداد زیادی از افسران، تجدید سازمان ادارات پلیس و تغییرات عمده در نحوه استخدام، تربیت نیرو و جبران کمبودها. این اصلاحات بسیاری از فرم‌های فساد را حذف کرده‌اند و چیزی که روزی یک نیروی پلیس مجرم و با کارکرد ضعیف بود، به با انضباط ترین و خدمت‌محور‌ترین اداره در منطقه پساشوروی بدل شد. در اینجا مقیاس و ماهیت این اصلاحات پلیس را توصیف می‌کنیم، تاثیرگذاری این اصلاحات را تحلیل می‌کنیم و منشا آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
حکومت “ساکاشویلی” اصلاحات پلیسی را به عنوان بخشی از برنامه‌ای وسیع‌تر برای جلوگیری از زوال دولت گرجستان در دوره پساشوروی و بازیابی کنترل دولت به منطقه ملی و استقلال از همسایه گرجستان یعنی روسیه به کار برد. اصلاحات پلیس در گرجستان همچنین نتیجه یک اقدام انقلابی بود که در آن حکومت جدید می‌توانست اقداماتی خارق‌العاده برای بازسازی پلیس انجام دهد.
تا حدودی به دلیل اینکه حکومت گرجستان چه در داخل و چه به طور بین‌المللی دچار منازعه باقی ماند، پلیس اصلاح شده رابطه نزدیکی با ریاست جمهوری “ساکاشویلی” یافت. بنابراین گرجستان نشان می‌دهد که باید در مورد شیوه‌های مختلفی که دموکراسی و دولت‌سازی در اصلاحات موفق پلیس نقش دارند، بازاندیشی کنیم.
فساد پلیس صرفا باعث تضعیف تاثیرگذاری پلیس نمی‌شود بلکه همچنین باعث لکه‌دار شدن نظم اجتماعی می‌شود که توسط این پلیس نمایندگی می‌شود. به همین ترتیب، تلاش‌ها برای کاهش فساد پلیس شامل کمپین وسیع‌تری برای بازیابی ظرفیت قهریه دولت و اعاده حیثیت از تصویر کل حکومت می‌شود.
گرجستان در اتحاد جماهیر شوروی دارای بدنامی به دلیل جرائم سازمان‌یافته بود و به نام ایتالیای جنوبی شوروی شهرت یافته بود. در واقع، گرجستان فاسدترین کشور در جماهیر شوروی بود. اقتصاد غیررسمی بزرگ بود و کسب‌وکار به استفاده غیرقانونی از روابط وابسته بود. پس از استقلال، جرائم سازمان‌یافته بیشتر رشد کردند. گرجستان بستر مناسبی برای مجرمان سازمان‌یافته شوروی بود که با عنوان “دزدان قانونی” شناخته می‌شدند.
علاوه بر این، هم پلیس و هم وزارت امنیت از بدکارکردترین ادارات مجری قانون در منطقه پساشوروی بودند. تخلفات در بین تمامی درجات وجود داشت. پلیس اتوبان سطح پایین گستاخانه از راننده‌های نگون‌بخت پول می‌گرفتند و مدیران سطح بالا در قاچاق مواد مخدر و اسلحه درگیر بودند. انضباط عادی پلیس خراب شد و بسیاری از افسران به طور روتین یونیفورم نمی‌پوشیدند.
در سال 2003 از حدود 25000 نفر از کارکنان وزارت امنیه، حدود 16000 نفر در طول دو ساله انقلاب اخراج شدند. در برخی ادارات از قبیل پلیس بزرگراهها، تمامی افسران بلافاصله اخراج شدند و تنها تعداد اندکی بعدا و پس از نظارت دقیق دوباره استخدام شدند.
اخراج ناگهانی تعداد زیادی از افسران پلیس در گرجستان در سطح جهانی اگر بی‌سابقه نباشد، کاری متمایز است. حکومت گرجستان به طور آگاهانه شکل اصلاح شوک‌درمانی را دنبال کرد.
حکومت جدید همچنین اداره مجری قانون را نیز بازسازی کرد و ادارات متعددی حذف شدند. این امر شامل وزارت امنیت داخلی می‌شد که تصور می‌شد برخی از افسرانش با سرویس‌های امنیتی روسی در ارتباط باشند. علاوه بر این، پلیس بزرگراهها با پلیس گشتی جدیدی جایگزین شد که بر اساس مدلی از خدمات مشابه در اروپا و آمریکای شمالی ساخته شده بود. برخلاف پلیس بزرگراه که تنها عملکردش اجرای قانون ترافیکی بود، پلیس گشتی به درخواست‌های شهروندان نیز پاسخ می‌داد و برای اولین بار، گرجستان امروز دارای یک شماره تلفن اورژانس یکپارچه است.
بعدا به پلیس گشتی وظیفه دیگری هم محول شد: کنترل مرزها و مهاجرت. این عملکرد قبلا توسط پلیس نظامی انجام می‌شد که عملکردش در شرم‌آوری از فساد داشت. به دلیل تصور فسادناپذیری پلیس گشتی، به آن‌ها مسئولیت کنترل مرزها و بازرسی اولیه پاسپورت‌ها داده شد.
دستمزدهای پرداختی به افسران درجات پایین در دوره “ادوارد شواردنادزه” رئیس جمهور سابق گرجستان مضحک بودند (در برخی موارد حدود 25 دلار در ماه) که لزوما افسر را مجبور می‌کرد که با درآمدهای غیرقانونی امرار معاش کند. پس از افزایش حقوق‌ها در دوره “ساکاشویلی”، افسر پلیس گشتی به طور میانگین حدود 600 دلار در ماه دریافت می‌کرد که بیشتر از میانگین حقوق در سطح ملی بود و همچنین پکیج کاملی از مزایا دریافت می‌کردند.
به بیان دیگر، امروز امکان زندگی نسبتا خوبی بر اساس حقوق پلیسی وجود دارد. حکومت همچنین به طور جامعی استخدام، آموزش، ارزیابی عملکردی و اعمال انضباط را سرعت بخشید. سازمان‌های مردم نهاد در این فرآیند نقش مهمی ایفا کردند. بسیاری از موقعیت‌های مدیریت میانی حذف شدند تا حقوق‌های بالا بدون فعالیت چشمگیر حذف شوند. افسران پلیس گشتی از طریق یک فرآیند اپلیکیشن رقابتی انتخاب شده است. درنهایت، سرمایه‌گذاری‌ها در تجهیزات جدید پلیسی انجام شد.
این اقدامات می‌تواند از دیدگاه‌های مختلف ارزیابی شود. اول اینکه می‌توان ارزیابی کرد که این اصلاحات در کاهش فساد در پلیس چقدر موفق بوده‌اند. دوم اینکه می‌توان بهبودها در سرویس‌های پلیس به عموم مردم را ارزیابی کرد. سوم اینکه می‌توان پرسید اصلاحات پلیس چگونه بر حقوق مدنی و انسانی شهروندان تاثیر گذاشته است. اگرچه اصلاحات پلیس در گرجستان را می‌توان موفقیتی شگرف در کاهش فساد و بهبود خدمات قضاوت کرد، در پارامتر آخر یعنی حفاظت از حقوق شهروندان، نتایج ترکیبی هستند.
