ریـز جلبـک‌هـا، زمین، موجودات و تـــجــــارت «قسمت سوم»
دکتر علی چوپانی، دکترای تخصصی زیست‌شناسی سلولی و مولکولی گرایش بیوشیمی
اشـاره: در قسمت‌های پیشین این نشریه اشاره نمودیم که جلبک‌های میکروسکوپـی یا ریزجلبک‌ها (Microalgae)، از قـدیـمی‌تـرین سـاکنـان اقیـانوس‌هـا و آب‌هـای شیـریـن می‌باشند.
سپس به نقش ریـزجلبک‌ها در محیط زیست و زندگی موجـودات پرداختیم و گفتیم در دو دهه گذشته، تحقیقات در مورد ریز جلبک‌ها، با افـزایش کاربردهای ناشی از کاهش ذخایـر سوخت‌های فسیلـی، افزایـش متعـاقب قیمت نفت و نگرانـی‌های گرمایـش جهانـی، مسیـر جـدیـدی را آغـاز کردند.
ریزجلبک‌ها در تغذیـه لارو آبزیان پرورشی از قبیـل برخـی مـاهیـان، عمـده نـرم‌تـنـان و سخت‌پوستـان پرورشـی و نیـز در پـرورش زئوپلانکتـون‌هـای پرورشی مورد استفاده در آبزی‌پروری (غذای زنده مثل دافنی، روتیفر و…) بکار می‌برند. در ادامه به باقی مبحث نقش ریز جلبک‌ها و نقش آنها در زندگی موجودات می پردازیم.
طبـق مطالعـات صورت گرفتـه، هنـگامـی‌که آبزیـان با جیره غذایـی حاوی مقـدار کم تا متوسط (2 الی %11) تغذیه شدند، افزایش وزن آنها مشابه و یا حتی بهتر از گونه‌های شاهد بود.
امروزه، غذاها از لحاظ مواد غذایی موردنیاز بدن نسبـت به غذاهایـی که 50 سـال پیش‌تولیـد می‌شدند، از جایگـاه پایین‌تری بـرخوردارند. فعالیت‌های کشاورزی سبب شده که خاک، مواد معدنی خود را از دست بدهد.
میکروارگانیسم‌هایی که به ارتقای مواد معدنی (خـاک) کمـک می‌کردنـد- به دلیـل استفـاده بـی‌رویـه از کـودهـای شیمیـایـی- کـاهـش‌یافته‌اند.
صنعت کشاورزی به سمت استفاده از روش‌های ترکیبـی حرکت کـرده است؛ روش‌هـایـی کـه اغلب به دنبال برداشت بیشتر محصول، شکل ظاهری آن و امکان ذخیره‌سازی بهتر هستند، به‌جای اینکه به میزان مغذی بودن توجه کنند؛ درنتیجـه بر اثـر ذخیـره و انتقـال محصـولات، بیـن برداشت تـا فـروش زمـان زیادی سپری می‌شـود و این امـر به کاهش کیفیت غـذایی محصولات می‌انجامد.
هـم‌زمـان، افـزایش استـرس ناشـی از آلـوده کننده‌های محیطی و تقاضایـی که نـوع سبـک زندگی ایجاب می‌کند، ما را به سمت استفاده از برخی رژیم‌های غذایی خاص سوق می‌دهد.
یکی از نتایج آن می‌تواند بی‌اعتمادی ما نسبت به کیفیت غذاها باشد. در طی سی سال گذشته تنها افرادی که به دنبال مصرف غذاهای سالم بودند، از مکمل‌های غذایی استفاده می‌کردند؛ ولی امروزه تقریباً تمامی افراد، دست‌کم از برخی مکمل‌های غذایی -در رژیم غذایی خود- استفاده می‌کنند. بسیاری از مردم برای تکمیل این رژیم غذایی، به سراغ مکمل‌ها -ازجمله ویتامین‌ها و مواد معدنی دیگر- می‌روند. به‌تازگی علم، پا را فراتر نهاده و به‌جای ویتامین‌ها به سراغ «فیتونوترین‌ها» رفته است.
غذایـی کامل که همچون یک نوشیدنی، عوامل پیشگیری‌کننده از بیماری‌ها را در خود جای‌داده است.
این مواد غذایی همانند یک غذای گیاهی، مملو از ترکیبات گوناگـون است که در بطری حاوی ویتامین‌ها قرارگرفته اند. ترکیبی که پیش‌ازاین هرگز دیده نشده است. امروزه مصرف‌کنندگان خـواهان غـذای سالم هستند و همچنین نگران محیط‌زیست هستند. تولیدکنندگان به‌طور مداوم در حال نوآوری روش‌هایی برای تـأمین مواد اولیـه و همچنین تولید محصـولات به پایدارتریـن روش‌ها برای جذب مشتریان بیشتر هستند.
محصولات مبتنی بر ریز جلبک یک راه‌حل بالقوه برای امنیت غذایی جهانـی و کاهش مشکلات زیست‌محیطی ناشـی از گستـرش محصولات مبتنی بر خشکی ارائه می‌دهند.
از رقابت برای استفاده از زمین با کشاورزی برای تولیـد مواد غذایـی می‌توان اجتناب کرد، زیرا محصولات مبتنی بر ریز جلبک انعطاف پذیری و سـازگاری زیـادی را برای رشـد در محیط‌هـای متنـوع با استفاده کمتر از زمین‌های قابل‌کشت نسبت به گیاهان خشکـی ارائه می‌دهند. سرعت رشد ریز جلبک‌هـا نیز 5 تا 10 برابر سریع‌تر از محصولات غذایی معمولی است و آنها را به منبعی پایدار برای محصولات مختلف غذایی و خوراک تبدیل می‌کند.
ریزمغذی‌ها نقش مهمی در تغذیه و سلامت کلی بدن انسان دارند. انبوهـی از تحقیقات مستمر منتشرشده در مجلات علمی معتبر بر روی فواید مواد مغذی مختلف برای حفظ سلامت کلی تمرکز دارد.
بااین‌حال، با تغییر در شیوه زندگی و عادات غذایی، مصرف‌کنندگان در سراسر جهان در برآورده کردن سطوح توصیه‌شده مـواد مغذی دریافتی ناکام هستند. تأثیر مصرف کم ریزمغذی‌ها یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی است که منجر به آسیب‌پذیری در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها می‌شود.
این منجـر به افزایش مصـرف مکمل‌های غذایی برای حمایت از سلامت کلی شده است. محصولات ریـزجلبـک منابـع عالی ویتـامین‌هایـی مـاننـد ویتامین A، B1، B2، B6، B12، C و E و مـواد معـدنی مـاننـد پتاسیـم، آهـن، منیزیـم، کلسیـم و یـد هستند.
محصولات ریزجلبک به‌عنوان غذاهـای سالم به بازار عرضه می‌شوند و به دلیل محتوای پروتئین و ارزش غذایی بالا به‌صورت کپسول، قرص، پودر و مایع در دسترس هستند.
ریـزجلبک‌ها به دلیل دارا بـودن ترکیبـات ویـژه پلی ساکاریدی و نیز ترکیبات دارویی خاص، دارای کاربردهای وسیعی خواه به‌صورت مصرف مستقیم دارویی و خواه به‌صورت مصرف ترکیبات آنها در طی فـرایندهای داروسـازی مـورد استفـاده قرار می‌گیرد.
خواص دارویی که برای جلبک‌ها عنوان کرده‌اند بسیـار می‌باشد ازجمله، مسهـل در یبوست‌های دستگاه گوارش، التیـام دهنده زخـم‌های دستگاه گوارش، داروهای ضد انگلی دستگاه گوارش، کاهش فشارخون، کاهش چربی خون، کاهش وزن زیاد، جلوگیری از بیماری‌های تصلب شرایین می‌توان اشاره کرد. از کاربردهای جدید و مدرن این گیاهان در بیماری توموری است که ترکیبات ضد سرطانی از این گیاهان استخراج‌شده و برای مقابله با بیماری‌های توموری از آنها استفاده می‌شود.
حتی در برخی از منابع به قدرت مقابله این گیاهان در مقابل ویروس HIV نیز اشاره‌شده است. بسیاری از علف‌های دریایی محتوی درصد زیادی ید می‌باشد که در تهیه انواع بیماری‌های گواتر کاربرد دارد. برخی از جلبک‌ها منبع آنتی‌بیوتیک‌ها محسوب می‌شوند و مانع از رشد دیگر باکتری‌ها می‌گردد، به‌عنوان مثال می‌توان از آنتی‌بیوتیک Chlorellin نام برد که در جلبک Chlorella یافت می‌شود..
محصولات ریز جلبک پتانسیل‌های امیدوارکننده‌ای برای مبارزه با عوارض و مرگ‌ومیر مرتبط با کروناویروس جدید دارند. ترکیبات ضدویروسی در لکتین‌های سیانوباکتری، از جمله آگلوتینین OAA و سیانوویرین(N (CV-N برای مهار طیف وسیعی از ویروس‌ها منتشر می‌شوند.
صاحبان شرکت‌های دارویی در حال افزایش قابلیت‌های تحقیق و توسعه خود در محصولات دارویی هستند که به افزایش سطح ایمنی افراد کمک می‌کند. در طول همه‌گیری کووید-19، شرکت‌های موجود در بازار محصولات ریز جلبک اروپا تمرکز خود را بر روی ترکیبات ضدویروسی مانند پلی‌ساکاریدهای تولید شده توسط ریز جلبک‌های معروف اسپیرولینا و پورفیریدیوم افزایش داده‌اند.
دیگر سولفات-پلی ساکاریدهای امیدوارکننده از اسپیرولینا شامل کلسیم-اسپیرولان است که در برابر ویـروس‌های بالقوه، اوریـون و آنفولانزا فعال است.
