نگاهی به کریدورهای ایران در منطقه «قسمت سوم»
دکتر مصطفی ریاحینی، مرکز رشد سهید فخری زاده، کارگره علوم شناختی
اشاره: در بخش‌های قبل به اهمیت راهبردی راه آهن جمهوری اسلامی ایران در ترانزیت کالا اشاره نمودیم و به دنبال آن گفتیم که نظر به تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای غربی به رهبری آمریکا علیه فدراسیون روسیه متأثر از عملیات ویـژه نظامی این کشـور علیه اوکراین و فرصت پیش آمده برای ارتقای ناوگان ریلی ج.ا.ایران و فعـال‌کردن جریـان انتقـال کالاهای ترانزیتی از مسیرهای ریلی کشور و اراده مسئولین عالی نظام، مبنی برکمک به روسیه در بی‌اثرکردن تحریم های بلوک غرب علیه این کشور، طرح انتقال ترانزیتی بیش از 300 میلیون تُن از کالاهای صـادراتی و وارداتی روسیه در سال از مسیرهای ریلی جغرافیایی ج.ا.ایران جهت استحضار و بهره بـرداری تقدیم می‌گردد که در این شماره به این موضوع می‌پردازیم.
با بررسی امکانات و ظرفیت های موجود در راه آهن ج.ا.ایران به منظور تحقق این مهم و آسیب شناسی های انجام گرفته، اقدامات ذیل به عنوان اولویت های اجرایی احصاء گردیده که به همراه راه های برطرف کردن آنها اعلام می گردد.
- اولین اولویت تحقق این طرح برطرف کردن عـدم مسئـولیت‌پذیـری مسئـولین وزارت راه و شهرسازی به ویژه رؤسای سازمان-های راه‌آهـن و کشتیـرانی ج.ا.ایـران است که انحصـار مدیریت بر تـراکم سیر قطارها و کشتی‌های انتقـال کالاهای ترانزیتـی از مسیرهای حمل و نقل ریلـی و دریایی کشور را در اختیار دارند.
متـأسفانه این دو سازمان با عدم افـزایش ظـرفیت تراکم سیر در مسیـرهای ترانزیتی حاضـر به امضـای قرارداد با شـرکت‌های لجستیکـی حمل و نقل و صـاحبان کالا در روسیه و دیگر کشورها نیستند.
(با در نظر گرفتن روش های اعمالی بر قوانین جاری با دیدگاه فوق، هیچ یک از شرکت‌های لجستیک و حمل و نقل بین المللی خصوصی و دولتی نمی‌توانند بدون هماهنگی و اخذ سهمیه از تراکم سیر از راه آهن و یا کشتیرانی ج.ا.ایران اقدام به عقد قرارداد انتقال بار و کالای ترانزیتی انبوه از مسیرهای جغرافیایی ج.ا.ایران با صاحبان کالا و تجارخارجی و داخلی نمایند.
به همیـن دلیل عملاً میـزان افزایش و کاهش جریـان انتقال بار و کالای تـرانزیتی از کشور در انحصار این دو معاونت وزارت مسکن و راه و شهرسـازی قرار دارد و علـی‌رغم کوتـاهی مسیر و صرفـه اقتصادی نسبت به مسیرهای رقیب پیشنهادات شرکت های خصوصی ایرانی به صاحبان کالا به دلیل اتلاف وقت توجیه اقتصادی ندارد.)
- 2. دومین اولویت در تحقق این طرح ارتقای اولویت در بهره برداری از سرمایه گذاری های زیرساختی موجود در ناوگان ریلی کشور است. بطوریکه با وجود اتصال ریلی بدون انقطاع بین روسیه و ایران از مسیر شرق دریای خزر در کریدور شمال – جنوب متاسفانه در حال حاضر در اولویت بهره برداری راه آهن ج.ا.ایران قرار ندارد.
- 3. سومیـن اولویت برای تحقق فـوری این طرح برطرف کردن کمبود کشنـده و یا همان لوکوموتیـو است که در ایـن طرح روش‌های مختلفی برای تامین آن به شرح ذیل پیشنهاد می گردد.
(الف. به محض برطرف کردن انحصار و پذیرش مسئولیت ایجاد ظرفیت در انتقال بار ترانزیت روسیه، چین، هند، پاکستان و … از سوی وزارت راه و شهرسازی مشخصاً رؤسای سازمان های کشتیرانی و راه آهن ج.ا.ایران، می‌توان با انعقاد قرارداهای حمل و نقل با شرکت‌های لجستیکی حمل و نقل دولتی و خصوصی فعال در این بخش مبلغ قابل توجهی درآمد ارزی کسب نمود.
از همین منبع درآمد ارزی، پول مورد نیاز برای تامین و تولید تجهیزات مورد نیاز ناوگان اعم از لوکوموتیو و غیره را تهیه نمود. «در صورت نیاز شرکت‌های مختلف تولید تجهیزات ریلی و لوکوموتیو در روسیه، چین و… برای همکاری و تولید مشترک اعلام آمادگی کرده اند»
ب. با تأمین قطعات برای حدود 500 دستگاه لوکوموتیو تعمیری با استفاده از شرکت‌های دانش بنیان آنها را به چرخه فعالیت اضافه نمود.
ج. می توان تامین لوکوموتیو و افزایش ظرفیت کشنده های ناوگان را به شرکت های لجستیکی حمل و نقل برون سپاری کرد. و…)
- چهارمین اولویت برای تحقق فوری این طرح برطرف کردن کمبود تجهیزات تخلیه و بارگیری در دروازه های ورودی و خروجی و ایستگاه های توزیع و تفکیک بارهای ترانزیت در بنادر خشک داخل کشور است.
5. پنجمین اولویت برای تحقق فوری این طرح بر طرف کردن انقطاع ریلی مسیرهای منتهی به بنادر راهبردی انزلی،کاسپین و چابهار می باشد.
6. ششمین اولویت، بر طرف کردن گلوگاه تنگ ورود و خروج کالاهای ترانزیت به استان گیلان با احداث خط ریلی دوم در مسیر راه آهن قزوین – رشت است.
(راه آهن قزوین – رشت یک خطه احداث شده است. فقط بین کوهین و لوشان حدود 40 کیلومتر زیرسازی آن برای دو خط انجام شده ولی ریل خط دوم گذاشته نشده است. با وضعیت فعلی حداکثر ظرفیت در افق 20 ساله هفت میلیون تن بار و 3/5 میلیون نفر مسافر در نظر گرفته شده است که به هیچ وجه پاسخگوی نیاز فعلی برای ترانزیت کالا از استان گیلان و این مسیر نمی باشد. با عنایت به تمرکز روسیه به ارسال کالا از مسیر دریای خزر بایستی تدابیر عاجل و فوری برای تقویت این مسیر اتخاذ گردد.)
7. هفتمین اولویت، بر طرف کردن انقطاع ریلی خاش تا چابهار است. (با این کار راه آهن بندر راهبردی چابهار – زاهدان که یکی از پروژه‌های مهم ریلی کشور در کریدور شمال – جنوب است. تکمیل می گردد.
اهمیت و تاثیر این خط خیلی فراتر از خطوط دیگر داخلی است و نقش تاثیرگذاری در تحولات منطقه خاورمیانه خواهد داشت. به تعبیری به کریدور شمال – جنوب جان تازه ای خواهد بخشید.
با تکمیل این خط، بار از طریق چابهار به قسمت شرقی و جنوب شرقی آسیا و چین و از آنجا به کشورهای CIS و کشورهای اروپایی منتقل می‌شود. این ویژگی، پروژه فوق را طرحی فرامنطقه‌ای خواهد کرد.)
8. هشتمین اولویت برای تحقق فوری این طرح برطرف کردن گلوگاه های پر ترافیک خط آهن بافق – سرخس می باشد.
(دروازه سرخس به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی خود به عنوان بهترین و موثرترین دروازه تبادل کالاهای ترانزیتی از کشورهای چین، روسیه و آسیای میانه با کشورمان و بلعکس محسوب گردیده و به عنوان پل ارتباطی با کشورهای حوزه خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند در جنوب کشور، افغانستان و پاکستان در شرق و ترکیه و عراق در غرب کشور می باشد که به تنهایی قادر است در جابجایی بیش از صدها میلیون تن انواع کالاهای ترانزیتی نقش منحصر به فرد ایفا نماید. لذا دو خطه و برقی کردن راه آهن بندر عباس – بافق – سرخس اهمیت مضاعفی برای تحقق طرح دارد.
اهمیت راهبردی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در ترانزیت کالا
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به دلیل دسترسی به آب های آزاد وداشتن ظرفیت برنامه ریزی زمانبندی شده برای انتقال کالاهای متنوع و انبوه در زمانی کوتاه نقش اصلی در تکمیل مسیرهای ترانزیتی و انتقال کالاها از بنادر شمالی و جنوب کشورمان به مقاصد کالاها درکشورهای مختلف مسیر و بالعکس را دارد.
* جذب و فعال کردن کشتی های کانتینربر در شمال و جنوب کشور
*تجهیز کشتی های کانتینربر به توانمندی انتقال کانتینرهای یخچال دار
* فراهم کردن بستر حضور شرکت‌های لجستیک بین المللی و یکپارچه سازی صدور بارنامه واحد از مبداء تا مقصد با عبور ترانزیتی و بدون توقف از کشورهای مسیر شمال – جنوب و شرق و غرب
9. نهمین اولویت برای تحقق فوری این طرح بر طرف کردن کمبود کشتی در دریای خزر است.کشتیرانی خزر به بهانه نداشتن کشتی از قبول مسئولیت انتقال کالاهای ترانزیتی روسیه به ایران خودداری می کند.
(هم اکنون بخش خصوصی مشترک ایرانی ، روسی حاضر به سرمایه گذاری و تامین تعدادی کشتی و فعال کردن آنها در مسیر روسیه و ایران در دریای خزر هستند ولی اعمال انحصاری قوانین و مقررات داخلی این شرکت بر حمل و نقل دریایی بین ایران و روسیه و عدم انعطاف در این زمینه مانع جذب سرمایه گذاران فوق
و توجیه پذیر بودن سرمایه گذاری بخش خصوصی گردیده است.)
10. دهمین اولویت برای تحقق فوری این طرح؛ برطرف کردن انقطاع ریلی مسیرهای شلمچه به بصره و کرمانشاه – اسلام آباد – خسروی به خانقین و اتصال شبکه راه آهن ج.ا.ایران به شبکه راه آهن کشور عراق می باشد. که پروژه احداث آن در جنوب غرب و غرب کشور وجود دارد و بایستی تدابیر عاجل برای تسریع روند آنها اتخاذ گردد.
11. یازدهمین اولویت برای تحقق فوری این طرح؛ ازسازی و بروزرسانی خط ریلی میرجاوه – تفتان در استان سیستان و بلوچستان است که می تواند به افزایش بار ترانزیت بین ایران، پاکستان و ترکیه از این مسیر کمک قابل توجهی نماید.
12. دوازدهمین اولویت؛ فعال کردن دروازه ریلی لطف آباد در استان خراسان رضوی است. این خط ریلی مخصوص سوآپ و انتقال نفت و حاملهای انرژی است و چهار تانکر ذخیره نفت و مشتقات نفتی در آنجا تعبیه شده که در حال حاضر بلااستفاده رها شده است.
اولویت‌های فوق‌الذکر به تناسب در سه برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت (تا پایان دولت فعلی خرداد 1404) قابل برطرف کردن بوده و با برنامه ریزی می توان بهره برداری از زیرساخت های ریلی کشور را اجرائی نمود. و به صورت پلکانی به انتقال ترانزیت صدها میلیون تنی بار در سال را از جغرافیای ج.ا.ایران محقق نمود.
جذب و فعال کردن قطار های کانتینربر در مسیر شرق – غرب کشور
تجهیز قطارها به واگن های کانتینربر، یخچال دار، فله بر، مواد نفتی و پتروشیمی، گازبر، روغن های خوراکی، مواد شوینده و …
فعال کردن شرکت های لجستیک در امر بازاریابی و ترانزیت کالا از مسیرهای جغرافیایی ج.ا.ایران، ایجاد مسیر قطارهای باری برنامه ای بین ج.ا.ایران و کشورهای مختلف منطقه و فراهم کردن ساختاری یکپارچه برای صدور بارنامه های واحد از مبداء تا مقصد و عبور ترانزیت از کشور های مسیر شرق و غرب
