بررسی جرم کلاهبرداری درفضای مجازی ومجازات آن«قسمت سوم»
مریم محمودی، وکیل پایه یک دادگستری
اشاره:
در قسمت‌های قبـل، به ایـن موضوع اشاره نمودیـم که فضـای مجـازی قـابلیت انجام بیشترین جرایم را دارد. سپس بـه منشـاء پیـدایش جرم کامپیوتری و اینتـرنتی، تفـاوت کلاهبـرداری سنتـی با کلاهبـرداری رایـانـه‌ای، انـواع کلاهبـرداری رایانه ای اشاره نمودیم و در این شماره به ادامه مـصـادیـق جـرم کلاهـبـرداری رایـانـه‌ای می‌پردازیم:
ماده 67 قانـون تجارت الکتـرونیک مصوب 1382 : ” هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده پیـام‌ها، برنـامه‌ها و سیستم‌های رایـانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محـو، تـوقف داده پیـام، مـداخـله درعملکرد برنـامه یا سیستم رایـانه‌ای و غیره دیگـران را بفـریبـد و یـا سـبب گـمراهـی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبـس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مأخوذه محکوم می‌شود.”
همـانطور که ملاحظه می‌شـود قـانـون‌گذار رفتارهایی که به وسیله آن‌ها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می شود را مثال زده است که به تفکیک از قرار زیر هستند:
-1ورود: منظور از ورود، وارد کردن اطلاعات در رایـانه برای پـردازش است. به طور مثـال واردکردن اطلاعات به سیستم رایانه‌ای بانک و مؤسسات مالی و اعتباری و واریز یا انتقال وجه به حساب خود و دیگری.
-2محو: منظور از محو، از بین بـردن و حـذف کردن داده‌ها و اطلاعـات است. به طـورمثال کسی با دستـرسی به اطلاعـات بانکی اسنـاد بدهکاری خود را در بانک از بین ببرد.
-3ایجـاد: منظور از ایجـاد، به وجـود آوردن اطلاعاتـی است کـه وجـود نداشتـه‌اند. بـه طـور مثـال کسی اطلاعـات خـود را به طور غیرمجاز وارد سامانه طرح ترافیک می‌کند.
-4متوقف کردن: منظور از متوقف کردن، ایجاد وقفه و قطع جریان دسترسی به اطلاعات است. به طور مثال کسی در زمان انتقال وجه با قطع جریان دسترسی و ایجاد وقفه درزمانی که پول در حال واریز به حساب دیگری است پول را وارد حساب خود کند.
-5مختل کردن سامانه: منظور از مختـل کردن سامانه ایجاد اختلال غیرمجاز در کارسیستم رایـانه‌ای و کسب منفعت برای خـود در فاصله زمانی که اختلال صورت گرفته است.
مـواردی که بـالا به آن‌ها اشـاره شد همـه از مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند. در صورتـی که رفتار مجـرمانه‌ای با هـرکدام از مصادیق مذکور مطابقت داشته باشد. جرم کلاهبرداری رایانه ای واقع شده است.
مبحث پنجم) یکـی از جرایمـی که در قـانون مجـازات اسلامی و قـانون تشـدید مجـازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری پیش بینی شده است، جرم کلاهبرداری است. به طور خلاصه می‌توان گفت جرم کلاهبـرداری به این معناست که شخصی از طریق حیله وتقلب و با استفاده از ابزارهای غیـرقانونی برای خودش مال و یا منفعتی را به دست آورد و این تحصیل مال با استفاده از فریب دیگران انجام شده باشد.
اما مشخص است که در حـال حاضر، کلاهبرداری صرفاً در فضـای حقیقی جامعـه رخ نمی‌دهد و در حال حاضـر با توجه به کثرت استفاده عموم شهروندان از اینترنت و فضاهای مجازی، این جرم نیز به این حوزه راه پیدا کرده است و نظر به اینکه مـرتکبین درفضـای اینترنتـی به نحـو بهتـری می‌تـوانند هویـت خـود را پـوشش دهند و از مجازات کلاهبرداری فرار کنند ، اقدامات مجرمانه خود را از طریق اینترنت انجام می‌دهند.
به همین دلیل، در قـانون جرایم رایانه‌ای مصوب سـال 1388 نیز مجـازات خاصی در ارتبـاط با کلاهبـرداری‌هایی که بـا استفاده از اینترنت رخ می‌دهند، پیش بینی شده است.
براساس ماده 13 این قانون که در ماده 741 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز منعکس شده است ، جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات جرم کلاهبـرداری رایـانه‌ای به صورت زیر پیش‌بینی شده است.
هر کس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تـا پنج سال یا جزای نقـدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجـازات محکوم خواهد شد. بـنـابـرایـن، جـرم کلاهبـرداری اینـتـرنتـی همان کلاهبرداری به شیوه سنتی یعنی فریفتن دیگران برای بردن مال آنهاست، که از طریق اینترنت انجام می شود. علاوه بر این ماده ،عنصر قانونی جرم کلاهبرداری در ماده 67 قانون تجارت الکترونیکی نیز به این صورت پیش‌بینی شده است.
“هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد.
مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پـرداخت جزای نقـدی معـادل مأخـوذه محکـوم می‌شود. برای مثال یکی از شیوه‌های رایج بین مجرمان کلاهبرداری مثلثی است. در این نوع ازکلاهبرداری مجرم از فروشنده واقعی کالایی خریداری می‌کند و پس از آن آگهی کاملا مشابه از همان کالا منتشر می کند، بعد از آن به محض اینکه خریـداری برای کالا پیـدا شد، شماره کارت فروشنده اصلی به خریدار داده می شود تا مبلغ کالا را به حساب وی پـرداخت نماید. پس از واریز وجـه، خـود شـخـص (مجـرم) کالا را خریداری می‌کند بدون آنکه پولی پرداخت کرده باشد.
یکی دیگر از روش‌های کلاهبرداران انتشار آگهی مبنی بر کار در منزل است.
در ایـن روش کلاهبـرداران بـه بهـانه استخدام افـراد اطلاعات حسـاب افراد را دریـافـت مـی‌کننـد و از آن بــرای پول‌شویی استفـاده می‌کنند و ایـن امر باعث می‌شود، قانون صاحب کار را مجرم تلقی کند..
نکتـه مهمـی که در خصـوص جـرم کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد ، آن اسـت که ایـن نوع کلاهبـرداری‌هـا می‌توانند از طریق برداشت غیر مجاز وجه از حساب دیگران یا فیشینگ صورت گیرند و همچنین، فروشگاه های اینترنتی نیز بعضاً ممکن است مـرتکب چنیـن جرمـی شـوند که لازم است کاربران دقت لازم را برای پیشگیری از وقوع کلاهبرداری‌های اینترنتی مبذول نمایند.
