بررسی جرم کلاهبرداری درفضای مجازی ومجازات آن«قسمت اول»

مریم محمودی، وکیل پایه یک دادگستری

مقدمه:

امروزه سیستم های رایانه ای نقش بسیار حیاتی در تمام ابعاد زندگی بشر دارند و در نتیجه جرائم رایانه ای نیز روز به روز در حال گسترش هستند ، این فضا قابلیت انجام بیشترین جرائم را دارد و استفاده از اینترنت و نرم افزارهای مختلف ، سبب شده است تا برخی از جرایمی که سابقا در جامعه و به صورت فیزیکی اتفاق می افتادند ، به فضای مجازی نیز وارد شوند ؛ از جمله اینکه سرقت ، دیگر منحصر به بالا رفتن از دیوار خانه ها و دزدیدن پول نیست ؛ بلکه به صورت اینترنتی نیز می توان به صورت غیر مجاز از حساب دیگران پول برداشت کرد. علاوه بر این ، امروزه تعداد زیادی از پرونده های حقوقی در مراجع قضایی به شکایت از کلاهبرداری های اینترنتی اختصاص یافته است که مجرمان ، تورهای کلاهبرداری خود را نه در فضای حقیقی ، بلکه در فضای مجازی و اینترنت پهن می کنند.

پایگاه خبری سما

عموما جرائم رایانه ای به جرائمی اطلاق می شود که به نوعی با تجارت الکترونیک مرتبط باشد وارتباط بین جرم و قربانی تحت یک شبکه اینترنتی انجام می شود . در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن ، تغییر یا محو کردن داده ها یا مختل کردن سامانه ومالی را تصاحب کند . به عبارت دیگر با استفاده متقلبانه از رایانه مال یا منفعتی را کسب کند.

همین مسئله موجب شده مراجع قضایی برای پیشگیری از این جرائم تدابیر ویژه ای را اتخاذ کنند.

مبحث اول : تعریف وتاریخچه کلاهبرداری درفضای مجازی

بنداول) تعریف :

گسترش استفاده افراد از اینترنت علاوه بر بهبود کیفیت زندگی وافزایش سرعت انجام کارها مشکلات و روش های جدیدی برای کلاهبرداری اینترنتی را نیز به وجود آورده است. با افزایش نفوذ گسترده اینترنت در جوامع و افزایش تعداد کاربران فضای مجازی کلاهبرداران و هکرها نیز با استفاده از روش های خلاقانه و ناآشنا برای مردم عادی بسیاری از افراد را به دام انداخته و به راحتی از آنها دزدی کرده اند.

عدم آموزش درست و شناخت دقیق ابزارهای پرداختی آنلاین سبب افزایش تعداد کلاهبرداری اینترنی شده است؛ به دلیل گستردگی فضای سایبری و تفاوت دیدگاه کارشناسان این حوزه، امکان ارائه یک تعریف دقیق و جامع برای کلاهبرداری اینترنتی وجود ندارد. اما به صورت کلی میتوان یک جرم در فضای آنلاین را به صورت زیر تعریف کرد:

هر عمل خلاف قانونی که توسط رایانه یا سایر ابزارهایی که به اینترنت متصل میشوند انجام شود به نحوی که به صورت مادی یا معنوی آسیبی را با مردم برساند، مصداق بارز جرم در فضای آنلاین است.و فرآیند سو استفاده و یا استفاده غیرمجاز از سامانه های رایانه ای و مخابراتی برای تغییر،محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه یا وجه، مال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی کلاهبرداری اینترنتی هستند.

بند دوم) تاریخچه کلاهبرداری درفضای مجازی

از زمان ابداع اینترنت تا زمانی که استفاده از اینترنت شکل عمومی پیدا کرد، تصور ازپیش تعیین شدهای درباره این امکان ارتباطاتی و اتفاقاتی که در آن میافتد وجود نداشته است. اینترنت در سال ۱۹۶۴ توسط محققی به نام پائول باران در شرکت (راند) ابداع شد.وی به دنبال روشی برای مطمئن سازی ارتباط پنتاگون وزارت دفاع ایالت  متحده آمریکا ( با اعضای ارتش در هنگام حمله واقعی اتمی بود و یک شبکه ارتباطات رایانه ای غیر متمرکز را پیشنهاد کرد که در آن رایانه مرکزی وجود نداشت.در چنین شبکه ای که اینترنت شبکه آرپانت نام داشت.حتی در صورت انهدام و خراب یک یا چند رایانه،  همچنان امکان تبادل اطلاعات بین سایر رایانه های باقی مانده وجود خواهد داشت.

در اوایل دهه ۷۰ میلادی محققان دریافتند که اینترنت علاوه بر روشی برای برقراری ارتباطات بین قسمت های مختلف ارتش، روش کم هزینه ای برای برقراری ارتباطات بین اشخاص و سازمان هاست . در واقع انگیزه بنیادین شکل گیری اینترنت حصول اطمینان از امکان برقراری ارتباطات پیوسته است. گفته می شود هدف اصلی از انجام پروژه آرپانت،افزایش امنیت اطلاعات محرمانه و نظامی این کشور( آمریکا) در مقابل مخاطرات ناشی از حملات هسته ای روسیه بود.

تاریخچه مشخصی از پیدایش جرم اینترنتی و کامپیوتری (ازنظرزمان) وجود ندارد ولی به هرحال این دسته از جرائم را باید زائیده و نتیجه تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی دانست. براساس مطالعات صورت گرفته منشاء پیدایش جرم کامپیوتری و اینترنتی به قضیه رویس برمی گردد؛ او که بعد از بی مهری مسئولان یک شرکت فروش عمده میوه و سبزی، به عنوان حسابدار آنها انتخاب می شود از طریق کامپیوتر اقدام به حسابرسی کرده و با تغییرقیمت ها و تنظیم درآمد جنس ، مبلغی از مرجع آن را کاهش و به جای خاص واریز می کند.

رویس با ظرافت خاصی قیمت ها را تغییر می داد ، بعد از آن با نام ۱۷ شرکت محل وطرف قرارداد ، چک های جعلی صادر و از آن حساب برداشت می کرده به طوری که درکمتر از ۶ سال بیش از یک میلیون دلار بدست آورده است امابه علت نداشتن مکانیزم برای توقف این روند، رویس خودش را به محاکم فضایی معرفی می کند و به ۱۰ سال زندان محکوم می شود .بدین ترتیب زمینه پیدایش جرم رایانه ای شکل می گیرد و دادگاه را به تدوین قوانین مدون وا می دارد.

براساس اطلاعات موجود اولین جرم اینترنتی در ایران در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۷۸ به وقوع پیوست. یک کارگر چاپخانه و یک دانشجوی کامپیوتر در کرمان اقدام به جعل چک های تضمینی مسافرتی کردند و چون تفاوت و تمایزی چندان بین جرم کامپیوتری و جرم اینترنتی وجود ندارد، عمل آن ها به عنوان جرم اینترنتی محسوب می شود

بعد از این بود که گروههای هکر موسوم به گروه مش قاسم و … جرم های دیگری رامرتکب می شدند، مواردی چون جعل اسکناس ، اسناد و بلیط های شرکت های اتوبوسرانی،جعل اسناد دولتی از قبیل گواهینامه ، کارت پایان خدمت ، مدرک تحصیلی و جعل چک های مسافرتی و عادی بخشی از این جرایم اینترنتی هستند.

براساس آمارهای موجود در سال ۱۳۸۴ ، ۵۳ مورد پرونده مربوط به جرایم اینترنتی در کشورتشکیل شد که کشف جرائم آمار ۵۰ درصدی را نشان می دهد. از مهمترین موارد جرم اینترنتی و رایانه ای در سال گذشته ، ۳۲ مورد سوء استفاده از کارت های اعتباری ، ۱۱ مورد کلاهبرداری اینترنتی ، ۷ مورد ایجاد مزاحمت از طریق اینترنت ، ۳ مورد کپی رایت و ۲ مورد نشر اکاذیب از طریق اینترنت و ۵ مورد موضوعات متفرقه بوده است.

باتوجه به آمارهای سال ۸۴ میزان کشفیات مروبط به کلاهبرداری ، جعل و سایر جرائم رایانه ای و اینترنتی ۱۱ درصد رشد را نشان می دهد.می توان گفت امسال هم جرایم رایانه ای و اینترنتی در کشورمان اتفاق افتاده که شاید یکی از مهمترین و خبرسازترین آنها ، توزیع سی دی مستهجن منسوب به یکی از بازیگران مشهور زن بود وازمصادیق بارز جرم رایانه ای است.

مبحث دوم ) تفاوت کلاهبرداری سنتی باکلاهبرداری رایانه ای

کلاهبرداری سنتی به این معناست که کلاهبردار با توسل به وسایل متقلبانه مال باخته را فریب داده و مال او را ببرد . فریب در واقع غفلت و ناآگاهی مالک است ، بنابراین لازم است که مال باخته از متقلبانه بودن وسایل متقلبانه اطلاع نداشته و واقعا فریب خورده باشد همچنین باید رابطه مستقیمی بین توسل به وسایل متقلبانه و فریب خوردن مال باخته وجود داشته باشد . مسلما کلاهبردار باید سوء نیت داشته و به قصد بهره مند شدن خود یا شخص مورد نظرش مال دیگری را ببرد . لازم به ذکر است که کلاهبرداری از جرایم مقید است و برای تحقق آن لازم است حتما نتیجه حاصل شود.

اما در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن ، تغییر یا محو کردن داده ها یا مختل کردن سامانه و … مال یا وجهی را تصاحب کند . حتی ممکن است اینکار بدون آگاهی بزه دیده ( مال باخته) انجام گیرد.

تفاوت کلاهبرداری سنتی با کلاهبرداری رایانه ای، نظیر کلاهبرداری با دستگاه اسکیمر، درمحیط ارتکاب این جرائم و همچنین تفاوت در وسایل ارتکاب جرم است . به عبارتی در کلاهبرداری سنتی این فرد است که با توسل به وسایل متقلبانه فریب می خورد و مال او از دست می رود اما در کلاهبرداری اینترنتی فرد در کار نیست بلکه استفاده متقلبانه از رایانه است.

عنصر مادی کلاهبرداری اینترنتی عبارت است از وارد کردن داده ها تغییر داده ها ، محوداده ها ، ایجاد داده ها ، متوقف کردن داده ها و مختل کردن سامانه البته این مصادیق تمثیلی اند و ممکن است مصادیق دیگری نیز در عمل مشمول این قاعده باشند. در مورد عنصر معنوی این جرم می توان به عمد در رفتار فیزیکی علم به غیر مجاز بودن اقدام و قصد تحصیل نتیجه اشاره کرد ، به این معنی که فرد با آگاهی از آنکه مالی را بدون آنکه حقی در آن داشته باشد از دیگری می رباید.

هلدینگ بین المللی سما