عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت: عـامـل کـلیــدی عدالت در سلامت(قسمت دوم)
دکتر محسن صابری اسفیدواجانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله(عج) و رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی:
اشـاره
در نشریه شماره قبل به تعریف عوامل اجتماعی تعیین کننـده سلامت1، پرداختیـم و اشـاره نمودیم که آنها عوامل غیرپزشکی هستند که بر پیـامدهای سلامت تأثیر می‌گذارند. ایـن عوامـل، شرایطی هستنـد که افـراد در آن متـولد می‌شونـد، رشد پیدا می‌کنند، کار می‌کنند، زندگی می‌کنند و پیر می‌شوند و مجموعه وسیع‌تری از نیروها و سیستم‌هایی هستنـد که شرایط زندگـی روزمـره را شکـل می‌دهند. سپس مختصری درباره تاریخچه و دستیابی به عدالت در سلامت پرداختیم و گفتیم پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت یک رویکـرد اولیه برای دستیـابی به عدالت در سلامت است.
عوامل اجتمـاعی تعیین‌کننده سلامـت تأثیـر مهمـی بـر بـی عدالتـی‌ها در سلامـت دارد- تفـاوت هـای نـاعادلانـه و قـابـل اجتـنـاب در وضعیت سلامت که در داخل و بین کشورها دیده می شود. سازمـان جهانـی بهداشت، کمیسیـون عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت را برای رسیدگی به عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت ایجاد کرد. این کمیسیـون از سه اصل زیـر برای هـدایت کار خـود در حـذف بی‌عدالتی‌ها در سـلامت برای جوامع محلی و ملت‌ها و در سراسر جهان استفاده می‌کند:
* شرایط زنـدگی روزمـره را بهبـود دهید – شرایطی که افراد در آن متولد، رشد، زندگی و کارمی‌کنند و پیر می شوند.
* با توزیع ناعادلانه قدرت، پـول و منـابع – محرک های ساختاری شرایط زندگی روزمره – در سطح جهانی، ملی و محلی مقابله نمایید.
* مشکل را اندازه گیری کنید، اقدام را ارزیابـی کنید، پایگاه دانش را گستـرش دهید، نیـروی کاری ایجاد کنید که در زمینه عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت آموزش دیده باشد، و آگاهی عمومی را در مورد عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت افزایش دهید. مجموعه رو بـه رشدی از تحقیقـات بر اهمیت عوامل بالادستی که بر سلامت تأثیر می‌گذارند و نیاز به مداخلات سیاستی برای رسیدگی به این عوامل – علاوه بر رویکردهای بالینی و مداخلات با هدف اصلاح رفتار، تأکید می‌کنند. تحقیقـات نشـان می‌دهد که تعیین‌کننده‌های اجتمـاعی مـی‌تـواننـد تـأثیـری مـهـم‌تـر از مراقبت‌های سلامت یـا انتخـاب سبـک زندگـی بـر سلامـت داشته باشند.
به عنـوان مثال، مطالعات متعدد نشان می‌دهد عوامـل اجتماعـی تعیین‌کننده سلامـت که بیـن 30 تا %55 از پیـامـدهـای سلامتـی را شـامـل می شود. عـلاوه بر ایـن، برآوردهـا نشـان مـی‌دهـد کـه سهم بخش‌های خـارج از سلامت در پیـامدهای سـلامت جـمعـیت از سهـم بـخـش سـلامـت بیشتر است. پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت به طورمنـاسب برای بـهبـود سـلامت و کاهـش بی‌عدالتی‌های طـولانی مـدت در سلامـت، که مستلزم اقدام همه بخش ها و جامعه مدنی است، اساسی است. لـذا فقط ترویج انتخاب‌های سالم این تفاوت‌ها و سایر نابرابری‌های سلامت را از بین نمی برد.
در عـوض، سازمـان‌های سلامت عمومی و شـرکای آنـهـا در بخش‌هایـی مانند آمـوزش، حمـل‌ونقـل و مسکن بـاید برای بهبود شرایط محیط‌های مردم اقدام کنند. به همین دلیل است که در بـرنامه افراد سالم 2030 2 تمـرکز فزاینده و فراگیر روی عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت دارد. یکی از 5 هدف کلی برنامه افراد سالم 2030 به طور خاص به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت مربوط می شود: «محیط های اجتماعی، فیزیکی و اقتصادی ایجاد کنید که دستیـابی به پتانسیل کامل برای سلامتی و رفاه برای همه را ارتقا دهد.»
در راستـای ایـن هـدف، برنامـه افـراد سالـم 2030 دارای اهـداف بسیـاری مرتبط با عـوامـل اجتمـاعی تعیین کننـده سلامت است. این اهداف بر اهمیت عوامل «بالادستی3 » – معمولاً بی‌ربط با ارائه مراقبت‌های سلامت – در بهبود سلامت و کاهش نابرابری‌های سلامت تأکید می‌کنند. هر چند امید به زندگی و امید به زندگی سالم افزایش یافته است، اما به طور نابرابر بین افرادی که بهترین و بدترین سلامتی و رفاه را دارند، شکاف‌های مداوم و در حال افزایش وجود دارد. متأسفانه جمعیت های فقیرتر به طور سیستماتیک سلامت بدتری را نسبت به جمعیت های ثروتمندتر تجربه می کنند.چنین روندهایی در داخل و بین کشورها ناعادلانه و قابل اجتناب است.
بسیاری از این تفاوت های بهداشتی ناشی از فرآیندهای تصمیم گیری، سیاست ها، هنجارهای اجتماعی و ساختارهایی است که در همه سطوح جامعه وجود دارد. بی‌عدالتی‌ها در سلامت از نظر اجتماعی تعیین می‌شوند و از رشد جمعیت فقیرتر در جامعه و بهره برداری حداکثری از پتانسیل خود جلوگیری می‌کنند. پیگیری عدالت در سلامت به معنای تلاش برای بالاترین استاندارد ممکن سلامت برای همه مردم و توجه ویژه به نیازهای افرادی است که در معرض بیشترین خطر ابتلا به سلامت ضعیف بر اساس شرایط اجتماعی قرار دارند. این امر نه تنها مستلزم دسترسی عادلانه به مراقبت های سلامت است، بلکه به معنای کار در خارج از سیستم مراقبت های سلامت برای رسیدگی به رفاه و توسعه اجتماعی گسترده‌تر است.
