حـریــم امــلاک، اهمیت قانونی آن، نــحـوه اثـبــات(قسمت اول)

زینب عطاء اللهی کارشناس ارشد حقوق خصوصی:

مفهوم حریم

حریـم املاک به طور عامیانه به همـان محیط اطراف و پیرامون ملک گفته می‌شود که مالک از حق و حقوق خاصی نسبت به آن برخوردار می باشد. محیط پیرامون ملک بخشی از حریم شخصی محسـوب می‌شود و اثبـات آن نیازمنـد طی مراحل قانونی است. برخی افـراد تصور می‌کنند که فضـای اطراف ملک اهمیت چنـدانی از منظـر قانونی برای مالکین ندارد و صرفاً خود ملک را دارای ارزش بالا می دانند. در واقع حریم املاک همانند خود ملک و به اندازه آن ارزش بالایی داشته و مالک قادر به بهره مندی از آن می باشد .

مطابق با ماده 136 قانون مدنی، حریم، مقداری از اراضی واقع در اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن می باشد که وجود آن به منظور کمال انتفاع از آن ضرورت دارد. بر اساس این ماده حریم ملک حق قانونی مالک محسوب شده و او می‌تواند به بهترین نحو از آن استفاده کند. در واقع هر ملکی دارای حریم مشخصـی جهت قابلیـت تشخیص محـدوده مالکیت می باشد. در اصل فقـه و حقـوق حریم را به دو دستـه تقسیم می‌کنند.

اگر بخواهیم اشاره‌ای اجمالی به این امر داشته باشیم می‌توان حریم خصوصی و حریم املاک را نام برد. حریمـی که به عنـوان حریـم ملک شنـاختـه می‌شـود دارای مصـونیت فیزیکـی است؛ امـا حریم های خصوصی اطلاعات و متعلقات فردی را در برمی‌گیرند.

تعریف قانون مدنی از حریم ملکی

بـر اساس مـاده 136 از قانـون مدنی می‌تـوان حریم ملک را بدین گونه تعریف کرد که اراضی اطـراف ملک، قنـات ها و چشمـه ها را شامـل می‌شود که امکان کمال انتفاع برای آن‌ها وجود دارد. رابطه حریم ملک و حریم شخصی برخی ممکن است با این پرسش که آیا حریم ملک ارتبـاطی با حریـم شخصی دارد یا خیـر مواجه باشند.

توجه داشته باشید، حریم ملک بـه عنوان بخشـی از حریم شخصـی شناختـه می شود و بر اساس ماده 136 از قانون مدنی نیز می‌توان این امر را اثبات کرد. با توجه به این ماده می‌توان گفت حریم ملک بخش‌هایی را در اطراف ملک شامل می شود که نمی‌توان به آن ها تجاوز کرد. این بخش ها مواردی همچون اراضی، قنات، نهر و… را در برمی‌گیرند و نشان از اهمیت بسیار زیاد حریم املاک دارند. شمـا با قوانینـی که در حـریـم ملک تعـریف شده‌اند می‌توانید بدون دخالت دادن فردی تمام اقدامات لازم برای استفاده کامل از حریم ملک خود را انجام دهید. در اینـجـا واژه‌ای که اهمـیـت بسیـار زیـادی می یابد حق حریم است. این حق اشاره به حقی دارد که شما به عنوان صاحب یک ملک نسبت به محدوده ملک خود دارید.

چگونگی مشخص کردن حریم املاک

در این بخش به بررسی چگونگی مشخصکردن حریم املاک می‌پردازیم. در قوانین مدنی کشور و قانون اساسی می توان ماده هایی را دید که بـه مشخص نمـودن حریم ملک تعلـق دارند. این مواد شامل ماده 137 و 138 قانون اساسی می‌شوند که مـی‌توان با استفـاده از آن‌ها به اطلاعات دقیقی در این باره دست یافت.

ماده 137 قانون مدنی

میزان حریم چاه برای نوشیدنِ آب 20 گز است و میزان حریم چاه برای زراعت و کشاورزی 30 گز است.

ماده 138 قانون مدنی

در زمین های سخت میزان حریم چشمه و قنات 250 گز و از طرفین زمین 20 گز است. پرسشی که مطرح می گردد این است که در قوانین مدنی کشور منظور از گز چیست؟ در پاسخ به این پرسش باید بگوییم گز در این قوانین اشاره به متر دارد. به بیان ساده تر و در قالب یک مثال 20 گز همان 20 متر است. این 20 متـر برای صاحبان ملک در نظر گرفتـه می شود تا بتوانند به آبیاری زمین های کشاورزی خـود بپردازنـد. در مقابـل حریـم چشمـه ها و قنات ها برای زمین‌هایی که سفت نیستند 500 متر بوده و برای زمین های سفت 250متر است.

قوانین مربوط به حریم املاک

باتوجـه به مطالبی که در بخش‌هـای قبل بیان شد، می‌توان به این نتیجه دست یافت که حریم املاک موضوعی است که در تمامی قوانین مدنی کشور به اثبـات رسیده است. این امـر نشان از قانونی بودن حریم ملک دارد؛ اما موارد قانونی خاصی را نیز در برمی‌گیرد. این قوانین فاکتورهایی را دارا هستند که رعایت آن‌ها برای صاحبان ملک و اطرافیان آن‌ها الزامی است. به عنوان اولین فاکتور و یا بهتر بگوییم اولین فاکتور شما برای اثبات حق مالکیت خود و مشخص کردن حریم آن بایستی وجود ملک را به اثبات برسانید.

براین اساس می‌توان گفت حریـم ملک زمـانی اعتبـار دارد که با مراجعـه به آن بتوان ملکی را مشاهده کرد. دومین قانون به عدم تداخل ملک های مختلف با یکدیگر تعلق دارد. اگر به دنبال اثبات حق ملک خود هستید لازم است عدم تداخل حریم ملک خود با دیگر ملک‌های اطراف را مورد بررسی قرار دهید. نتیجه این بررسی این است که نباید ملک های موردنظر به یکدیگر تجاوز کرده و یا به یکدیگر چسبیده باشند.

اهمیت حریم ملک در قانون اساسی

نکته قابـل توجه این است که حـریم املاک بر اسـاس اهـداف خاصی در قانـون اساسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. باتوجه به این موضوع اگر مالک ملکی هستید می‌توانید از قوانین مربـوط به حریم ملک بهـره برده و هرگونه ضرر و زیانی را از ملک خود دفع کنید. گاهی ممکـن است املاکی که در اطـراف ملک شما قرار دارند موجب بروز ضرر شوند. در چنین شرایطی می توانید از قوانین حریم ملک استفاده کرده و شکایات خود را ثبت کنید.