تـأملی نوروزانـه، درگردشی عیدانه

دکتر سید مهدی حسینی دکتری علوم سیاسی از دانشگاه تهران:

عید شما مبارک، روزه نماز شما قبول ترکیب ساده و زیبای فوق، تکه کلام پرتکرار در رسـم موسوم بـه “عید گردشی”، نمایانگر روح همگـراییِ دیـرپـا نزد ایرانیـان است و حسی نوستالوژیک را بر می انگیـزد و ازحیث جامعه شناختی، آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ و خلق و خوی ایرانی و اسلامی را پیش روی پژوهشگران قرار می دهد. رسم و سنت زیبـای با هم گردیـدن و گشت و گذار در ایام نوروز و “عید گردشی” نمایانگر رهیـافت و روش فرهنگـی است و سرشتـی پدیدار شناختی دارد.

این سنت در واقع تداوم زندگـی و اندیشه و نگاه ایرانیان از دوران باستان تا امروز و تاریخ فردا است. در میـان بنیانگذاران تمـدن جهان، ایرانیان تنها قومی هستند که توانسته اند درمیان باد و بوران حوادث، هویت مشخص فرهنگی و ملیت مستقل خود را حفظ کنند، و تا امروز همچنان ادامه دهند.

رمزو راز این موفقیت عظیم، نوروز باستانی و تولید حـس ناب و منحصـر به فردی است که دلبـستگـی بـه یـک نظـام فرهنگـی والا و جامعه ای مقاوم و پویا را منعکس می کند. چنیـن مـراسمِ بـزم و شادمـانگی؛ کـه به گستردگی ایران برگزار می شود در هیچ کشور دیگر( غیر از فارسی زبان) وجود ندارد. یک مهمـانی بزرگ و پر شور و هیجـان ملی، طی دو هفته بـرقرار است و میزبان آن همه خانواده های ایرانی هستند.

در سرتـاسر کشور سفـره عید تدارک دیـده می شود و همه دعوت اند. یکی از جنبه های خاص بودگی چنین دعوتی این است که نیاز به هیچ آشنایی قبلی و انتساب فامیلی و یا حتی دوستی و همکاری و … ندارد؛ حتـی مرز همـوطن و هم آیین و … نیز حـذف می شود. همین خاص بودگی، مراسم عید نوروز و تمام جنبه های آن را تبدیل به شاخص تمایز ایرانیان از سایر ملل ساخته و تبدیل به معیار تشخیص منشِ ملی و روحیه ملی شده است. بدون اغراق، این حس همرفتاری همدلانه، حتی فراتر از زبان فارسی بمثابه زبان ملی و از ارکان اصلی هویت ایرانی، قرار می‌گیرد.

ازحیث زیبایی شناختی، این همگرایی با وجود تفاوت‌های زبانی و لهجه ای به ویژه میان فارسی زبـانان، آذری‌هـا، ترکمـن‌ها، کردهـا، بلوچ‌ها، گیلک هـا و مـازندرانی‌هـا؛ با تنـوع قـومـی (فـارس‌هـا %50، آذری‌هـا %23، کـردهـا %11، عرب ها %5، ترکمن ها %3، بلوچ ها %3) یعنی وجدان جمعی ایرانیان! اهتزاز پرچم زیبای ایران بر بالاترین قله‌های بالندگی و پیروزی و موفقیت، که شگفتی اهل عالَم در عصـر دیجیتال را برانگیختـه، مدیون همین همرفتاری همدلانه است.

هـزار نـکتـه ز بـاران و بـرف می‌گویـد شکوفه ای که به فصل بهار، در چمن است هـم از تحمل گرمـا و قرن‌ها سختی است اگر گهـر به بدخش و عقیق در یمن است چنان که « رولومی؛ در کتاب عشـق و اراده» از قول هایگـر آورده: « وجدان، ندای محبت است و خود را با محبت اثبات می‌کند» و با شنیدن همین نداست که هگـل، ایرانیـان را نخستین قـوم تاریخی می‌داند، و اعتراف می‌کند که ما با امپراتوری ایران وارد دالان تاریخ می شویم.

شایستـه یادآوری است که تأکید بر این حالت وجدانی، با موضوع ملی‌گرایی که به قول «موریس دورژه» « مرده ریگ انقلاب 1789 فرانسه بود!» و با آن باب شد، تفاوت دارد. … اگر جامعه را مجموع تصوراتی توصیف کنیم که حالتِ وجدانـی دارند، و بامفهـوم کلی باورها و اعتقادات شناخته می‌شوند، مراسم عید نوروز تجسم این حالت است. و از رهگذر منطق درونی و معنا و مفهـوم این تجربه هزاره هاست که فرزندان ایران زمین تصور کلی خود از جهان هستی را می‌سازند. این تصویرسازی ذهنی با ورود جهان به عصر دیجیتال، حالت کولاژ یافته است و به صورتی چهل تیکـه و پینه دوزی شده بـه نوجوانان و جوانان انتقال می یابد.

در نتیجه:

درخـت پیچـک ایـوان ما رمیـده ز ما

گشوده سوی درختان دور دست آغوش

جامعه شناسانِ مختصرگو، بر این امرِ واقع تأکید کرده اند که: ابزارهای ارتباطی در تعیین جهت عقربه افکار عمومی و چگونگی نگرش به جهان نقشی بنیادین پیدا کرده اند. شاهکار فنـاوری فکری، که بشـر قرن بیست و یکمی را وارد دالان پیشرفت های شگفت انگیز کرد، اینترنت بود.

مــع الاسـف نقـش ابـزارهـای ارتبـاطـی از یـکسـو و به سر بردن متـولیان امـر فـرهنگ در تعطیـلات تـاریخ از سوی دیگر، باعث شد تا کار ویژه قواعد فرهنگی و نقش شاخص‌های روحیه ملی، در مواردی کم رنگ شوند. به طوری که بخشی از نسل نوظهور، البته به جا و به حق، توصیف پیشین از مراسم عید نوروز و سنت عید گردشی و کیفیت و کمیت سفره ایرانی را نپذیرد و صادقانه بپرسد اگر آفتابه و لگن هفت دست بوده؛ پس شام و ناهار را کیا خوردن!

در هـر جامعـه، اشتـراک زبـان، مـذهب، فـرهنگ و… امـور اساسـی هستند و اگـر جامعـه را شبیه یک عمـارت در نظـر بگیـریم، شیـوه معمـاری ایـن عـمـارت تـابعـی از قـواعـد فرهنگی است که ریزه کاری‌های رژیم‌های سیاسی را مشخص می‌کنند و برتـار و پود تحول اجتماعـی– اقتصادی نقش و نگار می بافند. اما چهره ژانوسی امر دیجیتال، بصورتی دلبخوهانه این نقش و نگار و ریزه کاری‌ها را جابجا می‌کند، و با ترفند پریکولاژ، به صورتـی چهل تیکه و پینه دوزی شـده، به نوجوانان و جوانان ایران امروز انتقال می دهد.

ولی با این وجود، باید به زبـان منطق و استدلال، نسل جدیـد را از واقعیـت‌هـا همانطـور که هستنـد آگاه کرد و وجدان ایرانی او را به قضاوت طلبید. این وجدان بیدار، از رهگذر این واقع گرایی، پس از آگاهی درست از شـور و شیـرین امر دیجیتال، بی تردید بیش از پیش متوجه خصال خویشتن خواهد شد:

میان صورت و معنی، بسی تفاوت هاست

فرشتـه را به تصور مگـوی اهرمن است