بـررسـی مـسئــولیـت کارفرما و کارگر در حقوق ایـــران و انـگلیـــس(قسمت سوم)

محرم عبدی پور حقوقدان:

عمل زیان بار جناب دکتر کاتوزیان لفظ دقیق تری به جای این کلمه بکار می گیرد و آن « عمل نامشروع» است به حق نیز این امر مورد تایید می باشد که در صورتی که حتی عمل زیان باری از سوی شخصی رخ دهد و زیانی وارد سازد اما آن عمل را قانون و شرع قابل جبران نداند مفهوم مسئولیت نیز در آن مورد مطرح نخواهد شد. در این زمینه به قید بدون مجوز قانونی در مـاده 1 ق.م.م اشـاره مـی شـود که مقـرر می دارد: «هرکس بدون مجوز، قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی، موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد. رابطه سببیت اثبات ورود ضرر به زبان دیده و همچنین ارتکاب تقصیر یا وقوع فعلی از طرف خوانده یا کسانی که مسئولیت اعمال آنان با اوست به تنهایی دعوی خسارت را توجیه نمی کند باید احراز شود که بین دو عامل ضرر و فعل زیان بار رابطه سببیت وجود دارد یعنی ضرر از آن فعل ناشی شده است. علاوه بر موارد ذکر شده باید به شرایط ضرر قابل جبران نیز اشاره کرد یکی از این شرایط این است که ضرر مسلم باشد، بدین معنا که ضررهای احتمالی قابل جبران نیستند. ثانیاً خسارت مستقیم باشد و لذا خساراتی که غیـر مستقیـم وارد می شوند قـابل جبـران نمی باشند و ثالثـاً خسارت مورد طرح قبلاً تـرمیم نشـده بـاشد در نتیجـه خسـاراتی که قبـلاً جبران شده انـد نیـز قـابلیـت پرداخت ندارند.

شرایط اختصاصی مسئولیت مدنی کارفرما

مبحث اول- لزوم شمول قانون کار نسبت به کارفرمایان: صدر ماده 12 ق.م.م.ا بیان می کند کارفرمایانی که مشمول قانون کار هـستنـد مـسئـول جـبـران خـسـارتـی می باشند…

قانونگزار با آوردن قید مشمول قانون کار برای کارفرمایان آن دسته از کارفرمایان را که مشمول قانون کار یستند از دایره شمول حکم ماده 12 قانون مسئولیت مدنی خارج کرده است. به عنوان نمونه دولت که در مقام کارفرما ظاهر می شود و در جهت اعمال حاکمیت عمل می کند. با توجه به تعریف ماده 3 و تبصره 1 ماده 13 قانون کار و بند 4 ماده 2 قانون تأمین اجتماعی کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت دستمزد کار میکند و مدیران و مسئولان کارگاه ها نیز نماینده کارفرما هستند و کارفرما در قبال کلیه تعهداتی که نمایندگان مذکور در مقابل کارگر به عهده دارند مسئولیت دارد.

حتی اگر نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی نماید و کارفرما آن را نپذیرد، نماینده در قبال کارفرما ضامن است؛ گرچه عدم پذیرش وی نفی کننده مسئولیت او در قبال کارگر نخواهد بود. به نظر می رسد نمایندگی مدیران نمایندگی قرارداری و اختیاری باشد در سیستم حقوقی انگلیس نیز کارفرما در صورتی مسئولیت نیابتی دارد که زیان زننده (کارگر) با وی رابطه استخدامی داشته باشد در این زمینه باید بیان کرد مسئولیت نیابتی برای کارفرما متحقق خواهد شد. منظور از مسئولیت نیابتی این است که شخص مسئـول افعال ایجاد شده توسط دیگران باشد از زمره موارد دیگر مسئولیت نیابتی می توان به مسئولیت سرپرستان محجوران و متصدیان حمل و نقل اشاره کرد.

ضمناً استدلال پـذیرفتن مسئولیت نیابتی برای کارفرما را توانایی بیشتر کارفرما برای از عهده خسارت برآمدن زیان های وارد شده می دانند چون می تواند با بیمه کردن کارگران از پرداخت خسارت ها توسط خود اجتناب نماید. موادی از قانون کار و تأمین اجتماعی مسئولیت هایی برعهده کارفرمایان گذاشته است که باید کارکنان را در مقابل حوادث و خطرهای ناشی از کار پوشش بیمه ای دهند. در این میان یکی از انواع شاخه های بیمه، بیمه مسئولیت مدنی کارفرمایان در مقابل کارکنان است که بسیاری از مسئولیت های قانونی کارفرمایان در مقابل کارکنان نظیر حوادث ناشی از کار از کار افتادگی نقص عضو و فوت را پوشش می دهد.

مبحث دوم- لزوم وجود خسارت در حین کار: در خصوص شرط حین انجام وظیفه به دو نمونه که در سیستم حقوقی انگلستان رخ داده است اشاره میشود که قابل تسری به سیستم حقوقی ایران نیز می باشد. در سیستم حقوقی انگلیس نیز خسارت باید در جریان انجام وظیفه محوله توسط مستخدم وارد شده باشد و صرف قرار گرفتن در فرصت شغلی نمی تواند کفایت کند. به عنوان نمونه کارگری با توجه به اینکه تلفن در اختیار وی است به دفعات اقدام به تلفن زدن کند و صورتحساب تلفن کارفرما زیاد شود یا اینکه مأمورین آتشنشانی به دلیل اختلافاتی که با کارفرمای خود دارند اهمال کاری نمایند و به جای آنکه ظرف 3 دقیقه در موقعیت حاضر شوند، بعد از 17 دقیقه در محل حضور یابند و به همین دلیل خانه ای کاملا در آتش بسوزد.

دادگاه در این مورد رأی داد که کار فرما مسئولیت نیابتی ندارد در جای دیگر علیرغم اینکه کارفـرما انجـام برخی اعمـال را ممنـوع می کند، مستخدم نافرمانی کرده و آن عمل را انجام می دهد. مثلاً کارفرما مسابقه دادن رانندگان اتوبوس در جاده ها را ممنوع کرده بود اما یک راننده نافرمانی میکند و موجب وارد شدن خسارتی می شود .