اقتصاد از نگاه اسلام

محمدحسین تاج محتشم، استاد حوزه:

مقـدمـه اقتصاد در سلامت مادی و معنوی، روحی و اجتماعی جامعه حرف اول را می زند. جامعه سالم در طول اقتصاد، سالم است و اقتصاد سالم متعین و مبین یک جامعه سالم است. دین اسلام یک دین جهان شمول است پس بی معنی است اگر بگوییم: دین غنی و زیبای اسلام، رویکرد و نقشه ای برای اقتصاد ندارد. در این مقاله نقش اقتصاد در ادوار مختلف تاریخی و اجتماعی را بررسی نموده، برای جامعه امروزی به اثبات می رسانیم و در آخر راهکارهایی ارائه می شود تا با استفاده از آنها سلامت را به اقتصاد جامعه اسلامی ایرانی بازگردانیم.

اسلام با وجود محمد رسول الله (ص) به منصه ظهـور می رسد، تبلیغ دین مبین و شروع اسلام با فعالیت های ایشان بنیان نهاده شد.

دو خصیصه اقتصادی در زمان رسول الله قابل توجه است:

1) امانت داری حضرت: برای شروع یک رویداد، اعتماد حرف اول را می زند، چه دوست چه دشمن، پیامبر رحمت و مهربانی را دوست داشته و او را به خصلت امانتداری می شناختند و حاضر بودند اموال خویش را بای نحو کان در اختیار وی بگذارند. پس برای ساختن یک جامعه ایده آل اعتماد عامه مردم به سردمداران، نقش اصلی و مهمی را ایفا می کند. هر فعالیت اقتصادی نیازمند اعتمـاد است و این اعتماد اکتسابی است و باید ساخته شود؛

2) مورد بعـدی حمـایت بی چـون و چرای تـاجر موفق زمان، حضرت خدیجه از رسول مهربانـی بود؛ ثروت عظیمـی که به عنوان لجستیک کارهای فرهنگـی به فریاد پیامبر رسید و ایشـان را در بحبـوحه فعالیت های مخالفیـن کمک نمود و بـه سلامت زنـدگی تازه مسلمانان کمک کـرد و نشـان دهنـده آن اسـت کـه حتـی رسول الله هم با تمام ربوبیت فرهنگی که نسبت به جامعه داشت برای گـذر از جذب حداکثـری، نیازمند به فراوانی مادی بود. پس در جامعه اسلامی همواره باید منبعی برای پشتیبانی از آحاد ملت وجود داشته باشد تا مردم دل خوش به کشور و دینشان باشند.

در زندگی امام اول شیعیان حضرت علی(ع) چنـد وجهـه اقتصادی وجـود دارد: یکـی از فعالیت هایی که حضرت داشت، حفر چاه بود. آب در جامعـه عـرب با توجـه به مـوقعیت جغرافیایـی و جوی آن زمـان بسیار اهمیت داشت. زمین آن سرزمین، از سنگ سیاه بود و بدست آوردن آب با ادوات آن زمان بسیار سخت بود.

امیر المؤمنین با جهد و کوشش فراوان به حفر چاه می کوشید و همیشه این منبع مهم را در اختیار داشت (هم اکنون نیز چاه های حضرت در کـشـور عـربـستـان وجــود دارد) پـس کمترین هـایی که ارزش بسیـاری داشت، بـا تلاش فراوان در اختیار عامه مردم قرار می داد که در آن زمان ارزش بسیـاری داشت و با این رویه اعتماد، اقتصاد و در طول آن سلامت روانی جامعه مسلمانان را سالم نگاه می داشت.

ائمـه گرام همواره به فعالیت های کلان اقتصادی می پرداختند و با مردم در هر برهه به نحوی مبادله و معامله اقتصادی داشتند و عموم جامعه به ایشان از جهت مالی و راهکارهای مادی تکیه داشتند. در فرمایشات ائمه تلاش فردی بسیار مورد نعت و منقبت قرارگرفته است. حضرات هیچ وقت زعامت مالی را به کسی، حتی حکومت وقت واگذار نمی کردند و در این مورد نیز رهبری جامعه را برعهده داشتند.

با بهره گیری و الهام از زندگی اهل بیت پیامبر به جامعه کنونی باز گردیم، بررسی کنیم و به طور خلاصه راهکار ارائه دهیم. حکومت اسلامی پس از سالیان دراز به جامعه دینی بازگشت، اگر رهبران جامعه اسلامی طرحی برای پشتیبانی و طراحی اقتصاد سالم برای عوام الناس و توده مردم نداشته باشند محکوم به شکست می گردند.

1) اقتصاد سالم در گروی ارتباط عزتمندانه با تمام کشورهاست (تجارت پیامبر)

2) برای اتفاقات مختلف در سطح جامعه باید منابع مختلف وجود داشته باشد تا آرامش مالی گاهی با تجمیع و گاهی با تزریق مالی حفظ شود (وجود اموال حضرت خدیجه)

3) منابع دشوار و معادن، باید استخراج شود و در اختیار آحاد جامعه با حفظ مرتبت زمانی و عناوین مختلف قرارگیرد.

4) زمامداران حکومت اسلامی باید نسبت به وضعیت اقتصادی، سطح و طبقه بندی آحاد جامعه احساس مسئولیت نموده و برای هر برهه ای، پیشنهادی قابل اجرا داشته باشند.کشورهای خارجی به هر دلیلی ممکن است دشمنی نمایند باید به هر صورت از توده مردم پشتیبانی و دفاع کرد.(زندگی ائمه اطهار)

5) امنیت غذایی، امنیت روانی می آورد و امنیت غذایی در گرو امنیت اقتصادی است.

6) ما نیازمند به دیالکتیک نظری و هم پوشانی علمی در اقتصاد هستیم تا بتوانیم به روش های نوینی که هم سو با ریشه و روال اسلامی است دست یابیم.

7) در دنیای کنونی از توهم و خود بزرگ بینی کشورهای توسعه یافته می توان به درآمد رسید، این بزنگاه ها قابل برنامه ریزی و کسب است.

در پایان متذکر می گردد متن حاضر تلخیص بیش از صد جلسه تدریس اقتصاد اسلامی است که سعی شده است کلیت و سادگی آن حفظ شود تا این پیام را به مخاطب و خوانندگان گرامی منتقل کنیم که دین مبین اسلام، پیامبران و ائمه معصومین همواره در زمان ها و ابعاد مختلف برنامه های ویژه ای برای اقتصاد زمان خود داشته اند که با بهره گیری و الگوبرداری از آن ها می توان به یک زندگی سالم اقتصادی در جامعه اسلامی دست یافت.