اپیدمی ارزانفروشی در صادرات
آمار تجارت خارجی ایران در سه‌ماهه نخست سال۱۴۰۲ منتشر شد. بر اساس آمار اعلام‌شده از سوی گمرک ایران، تراز تجاری بهار امسال منفی است، همچنین با وجود افزایش وزنی صادرات ایران از نظر ارزشی شاهد افت هستیم. مساله‌ای که موجب توجه به یکی از اساسی‌‌‌‌‌‌ترین مشکلات تجارت غیرنفتی ایران می‌شود، یعنی صدور کالاهایی با قیمت پرنوسان و نیز ارزان و واردات کالاهای گران با قیمتی باثبات و تورمی ملایم، همگام با تورم جهانی.
در سه‌ماهه نخست صادرات از نظر ارزشی ۵/ ۱میلیارد دلار از واردات عقب است. در ماه سوم نیز ازش واردات از صادرات پیشی دارد؛ صادرات با ثبت رقم ۴میلیارد و ۹۸۷میلیون دلار و واردات کشور ارزشی به میزان ۶میلیارد و ۵۹میلیون دلار، تراز منفی ۰۷۲/ ۱میلیارد دلاری را ثبت کرده است. با اینکه صادرات کشور در سه‌ماهه نخست سال‌جاری ۴/ ۲۴درصد افزایش وزنی نسبت به سال‌گذشته نشان می‌دهد اما با افت ارزشی معادل ۸/ ۸درصد مواجه شده‌است.
این در حالی است که افزایش یک‌درصدی وزن کالاهای وارداتی در سه‌ماهه نخست سال۱۴۰۲ به نسبت مدت مشابه، به افزایش ۷۹/ ۵درصدی در ارزش آن در همین بازه منجر شده‌است. روندی که می‌توان از آن به «ارزانفروشی و گران‌‌‌‌‌‌خری» تعبیر کرد. در این گزارش با بررسی ارزش تناژ صادراتی و وارداتی ایران در سه‌ماهه سال‌جاری و خرداد ماه سال‌جاری، علاوه‌بر آن مقایسه همین رقم برای مدت مشابه سال‌گذشته به‌وضوح می‌توان دید که ارزش هر تن صادراتی کشور حدود یک‌سوم قیمت کالای وارداتی را داراست.
در گزارش گمرک دلیل افت ارزش صادرات با وجود افزایش میزان وزنی آن را کاهش جهانی ارزش کالاهای صادراتی ایران نوشته‌‌‌‌‌‌اند؛ از جمله به کاهش ۱۸درصدی ارزش محصولات پتروشیمی به‌عنوان نمونه اشاره شده که در این تغییرات نقش داشته‌است.
نکته‌‌‌‌‌‌ای که نشان‌دهنده وابستگی بخشی مهم از تجارت غیرنفتی ایران به مشتقات و فرآورده‌های هیدروکربوری است که بنا به طبیعت این بازار جهانی، وابسته به قیمت نفت هستند و بالطبع قیمت‌هایی بسیار پرنوسان دارند. در همین حال آمار گمرک نشان می‌دهد ارزش هر‌تن کالای وارداتی ایران نیز هم به نسبت ماه گذشته و هم به نسبت به ۳ماه گذشته با افزایش مواجه بوده‌است، به این‌معنی که ما کالاهایی صادر می‌کنیم که دستخوش نوساناتی بعضا تا رقم بالایی تا ۱۸درصد هستند و درمقابل کالاهایی وارد می‌کنیم که به نسبت قیمتی باثبات و همگام با تورم جهانی دارند. این نکته را باید به نقطه ضعف اساسی دیگر تجارت خارجی ایران اضافه کرد؛ این نقطه ضعف که میهمان تمامی گزارش‌های تجارت خارجی قبلی نیز بودهاند یعنی مقاصد محدود صادراتی.
سیاستی که از نظر تجاری با ریسک بالا محسوب می‌شود و تجارت کشور را وابسته به رفتار تعداد اندکی از کشورها می‌کند. این کشورها ممکن است به دلایل داخلی یا تغییر شرایط بین‌المللی، خرید کالا از ایران را کاسته یا متوقف کنند. نمونه یکی از این تغییرات که کاملا تصادفی و حتی خارج از حیطه اتخاذ تصمیم مشخص درباره ایران بود، وقوع بحران اوکراین و تحریم روسیه بود که پیامد غیرمستقیم آن بازارهای مشتقات نفتی ایران، از جمله بازار قیر و محصولات پتروشیمی کشور در چین و هند تحت‌تاثیر ارزانفروشی روسیه قرار گرفت.
تجارت در بهار
بر اساس آمار گمرک ایران، تجارت در سه‌ماهه نخست سال۱۴۰۲، رقم ۵/ ۳۵میلیون تن کالا به‌‌‌‌‌‌ارزش ۱۲میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار به‌‌‌‌‌‌استثنای نفت‌خام، نفت‌کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی از کشور صادر و ۸میلیون و ۶۰۰هزار‌تن کالا به‌‌‌‌‌‌ارزش ۱۴میلیارد دلار سهم واردات کشور بوده‌است. ارقامی که تراز تجاری کشور در بهار را منفی یک‌میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار می‌کند.
بنابر این گزارش، در این مدت صادرات غیرنفتی کشور به‌‌‌‌‌‌لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل ۴۲/ ۲۴درصد افزایش و از حیث ارزش۸۴/ ۸درصد کاهش داشت و واردات کشور به‌‌‌‌‌‌لحاظ وزن و ارزش به‌‌‌‌‌‌ترتیب یک‌درصد و ۷۹/ ۵درصد افزایش یافته‌است. این گزارش می‌‌‌‌‌‌نویسد: به‌‌‌‌‌‌دلیل کاهش قیمت‌های جهانی برخی از کالاهای صادراتی از جمله محصولات پتروشیمی که از نظر وزنی ۱۶درصد افزایش اما از نظر ارزش ۱۸درصد کاهش داشته‌است، میزان کلی صادرات غیرنفتی کشورمان با چنین تغییرات وزنی و ارزشی مواجه شده‌است.
در مدت مشابه، یعنی بهار سال۱۴۰۱، صادرات ۱۳میلیارد و ۶۹میلیون دلار ارزش داشته و وزن آن ۷/ ۲۷میلیون‌تن بوده است. واردات کشور در این مدت بالغ بر ۱۲میلیارد و ۴۶۴میلیون دلار گزارش شده که وزنی معادل ۸میلیون و ۱۵۴هزار‌تن داشته است.
تجارت در ماه سوم
اما اگر ماه سوم را به‌تنهایی درنظر بگیریم، صادرات غیرنفتی کشور از حیث ارزش، رقمی معادل ۴میلیارد و ۹۸۷میلیون دلار و واردات کشور ارزشی به میزان ۶میلیارد و ۵۹میلیون دلار ثبت کرده است که حجم تجارت کشور را به ۱۱میلیارد و ۴۶میلیون دلار می‌رساند و تراز آن را به منفی یک‌میلیارد و ۷۲میلیون دلار. از نظر وزنی حجم واردات این ماه ۵/ ۱۴میلیون‌تن و صادرات آن ۷۳۲/ ۴میلیون تن برآورد می‌شود. این ارقام برای خرداد سال۱۴۰۱، از حیث ارزش ۹۵۴/ ۴میلیارد دلار صادرات و ۳۴۹/ ۴میلیارد دلار واردات ثبت شده است که تراز تجارت غیرنفتی کشور در این ماه از سال۱۴۰۱ را مثبت ۶۰۵میلیون دلار کرده بود. ارقام سال۱۴۰۱در مقایسه با مدت مشابه سال‌‌‌‌‌‌پیش از آن، یعنی سال۱۴۰۰، با صادراتی به ارزش ۴میلیارد و ۶۰۴میلیون دلار و وارداتی به ارزش ۴میلیارد و ۷۰میلیون دلار تفاوت چشمگیری ندارد، از این‌رو این نخستین سال پس از سال۱۴۰۰ است که تراز تجاری ماه خرداد منفی می‌شود.
ارزش تناژ تجاری کشور
برای قضاوتی دقیق‌تر درباره پستی و بلندی تجارت ایران، می‌توان از جمله به محاسبه قیمت هر‌تن از کالاهای وارداتی و صادراتی ایران پرداخت. در این ماه، یعنی خرداد سال ۱۴۰۲ ارزش هر‌تن کالای وارداتی ۱۵۶۶ دلار بوده و هر‌تن صادرات ۳۴۳ دلار تمام شده است. در مدت مشابه، یعنی خرداد سال۱۴۰۱، هر‌تن کالای صادراتی ایران رقمی معادل ۴۶۷ دلار ارزش داشته و واردات کشور به ازای هر‌تن ۱۴۶۲ دلار هزینه برداشته است. در فصل بهار سال۱۴۰۲ ارزش هر‌تن کالای وارداتی ایران۱۶۲۷ دلار بوده و صادرات هر‌تن کالای ایرانی ۳۵۲ دلار ثبت شده است. این ارقام برای بهار سال‌گذشته برای واردات ۱۵۲۸ دلار و برای صادرات ۴۷۱ دلار بوده است. چنانچه مشخص است ارزانفروشی و گران‌‌‌‌‌‌خری -به هر دلیلی- تنها توصیف این فرآیند است و نه قضاوتی درباره آن.
ادامه گزارش گمرک
این گزارش حاکی است در بهار امسال ذرت، دانه سویا، روغن دانه آفتابگردان، برنج، گندم و جو عمده‌‌‌‌‌‌ترین اقلام اساسی وارداتی به کشورمان بودهاند که در مجموع از نظر وزنی ۵۶/ ۱۵درصد و از نظر ارزشی ۱۹/ ۷۹درصد از کل واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین بنابر این گزارش، چین، عراق، ترکیه، امارات‌متحده‌عربی و هند ۵کشور اول مقصد کالاهای صادراتی بودهاند که به‌‌‌‌‌‌ترتیب ۳میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار، ۲میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار، یک‌میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار، یک‌میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار و ۴۸۹میلیون دلار به این ۵ کشور صادر شده است. ۵ کشور اول مبدأ کالاهای وارداتی در ۳ماهه اول امسال به‌‌‌‌‌‌ترتیب شامل امارات‌متحده‌عربی به‌‌‌‌‌‌ارزش ۴میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار، چین ۴میلیارد دلار، ترکیه یک‌میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار، آلمان ۵۴۸میلیون دلار و هند ۵۰۱میلیون دلار بوده‌است. همچنین در این مدت ۳میلیون و ۵۰۰هزار تن کالا از مسیر ایران ترانزیت شد که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل ۷/ ۸۶درصد کاهش داشته است.
منبع: دنیای اقتصاد
