مریم محمودی وکیل پایه یک دادگستری : حقوق زن و انواع آن در خانواده : حقوق زنان را می توان بطور مختصر در چند بخش بیان کرد: مستقل بودن از لحاظ مالی: استقلال مالی چیزی است که همه می خواهند به آن برسند و این ربطی به زن یا مرد بودن ندارد. چرا استقلال مال برای زن مهم است. اگر زن از لحاظ مال وابسته نباشد و مستقل گردد می تواند بدون تکیه بر شانس و اقبال برای آینده خود برنامه ریزی کند چـرا که خانم ها با چالش هایی منحصر بفرد روبرو هستند. در اسلام، زن همـانند مرد استقلال اقتصادی دارد در ماده 1118 قانون مدنی می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند” این حق برای زن از آیه 34 مبارکه نساء استنباط شده است .
مهریه: مهریه مالی است که مرد باید به عنوان مهر یـا صداق هنگام عقـد ازدواج به همسـرش بپـردازد. قـرآن کریم در ارتبـاط با مهریـه می فرماید: (فانکحوهن باذن اهلهن و اتوهن بالمعروف” آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمائید و مهر آنان را به خودشان بدهید” النساء / 25 پیامبر اکرم (ص) می فرماید: کسی که زنی می گیرد و در اندیشه اش قصد پرداخت مهریه به وی را نداشته باشد هنگام مرگ به سان زناکاران میمیرد (سیوطی 1401 ، ق، ج 1 : 455) و همچنین پیامبر گرامی اسلام با اعطای شخصیت و استقلال زن فرمودند: مهر به عنوان یک حق مسلم به زن اختصاص داده شده است و آیات قرآن کریم بطور مکرر مردان را به رعایت کامل این حق توصیه کرده و متذکر گردیده اند که مهر نه بعنوان قیمت و بهاء بلکه بعنوان پشتوانه ای برای احترام به حقوق زن است. قرآن کریم می فرماید: ” و اتوالنساء و صدقاتهن نحلـه” مهر زنان را به عنوان هدیه، از روی طیب خاطر به ایشان بدهید(دهخدا، 1383 : 153 و 154 3 – 2 – 3)
حق ارث زن در اسلام: یکی از مسلمات حقوق زن در اسلام، اصل برخورداری زن در ارث می باشد. اسلام زمانی این اصل را به جهانیان عرضه داشت که فضای حقوقی حاکم بر جهان نسبت به زن و جایگاه او در اجتماع دون شأن انسانی بوده است و زن ها را به عنوان یک انسان نمی شماردند. اسلام این قانون جاهلیت را با این آیه ” یا ایهاالذین آمنوا لا یحل لکم ان ترثوا النساء کرهاً…” (النساء 19) منسوخ کرده است.(ر.ک؛ کاظم زاده، 66 : 1386) البته برخی این ایراد را بر قانون اسلام وارد می آوردند که اسلام چگونه می گوید حقوق زن و مرد مساوی است لکن در تقسیم ارث، برای زن نصف ارث مرد قائل است. قرآن کریم با این آیه شریفه به این ابهامات پاسخ می دهد. “الرجل قوامون علی النساء بما فصل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم” استدلال اسلام با توجه به آیه اشاره شده این بوده است که وضع خاص ارثی زن معلول وضع خاصی است که زن از لحاظ مهر و نفقه و بعضی قوانین جزایی دارد. اسلام سربازی رفتن را از عهده زن برداشته و درعوض مهر و نفقه را به نفع او بر مرد لازم دانسته است.
و در بعضی از جنایات اشتباهی، که خویشان جانی باید بپردازند، زن از پرداخت دیـه و شرکت با دیگران معاف شده است لذا از این رو است که سهم زن در ارث کمتر از سهم مرد است. ( دهخدا 1383 : 159 160 ) : حق انفاق و صدقه میزان از خود گذشتکی و فداکاری انسان مشخص است، انفال و اخراج مال برای آزمایش و امتحان است که بر همه افراد، از جمله برای انسان گذاشته شده است.
یکی از این موارد و موضوعاتی که خداوند به آن انسانها را آزمایش می کند مال و ثروت است. با توجه به مالکیت زنان، حق انفاق و صدقه دادن برای آنان از اموال خویش را جایز و نافذ است. در این ارتباط آیاتی هم هست که زنان صدقه دهنده و انفاق گر در کنار مردان تجلیل می شوند، مانند آیات ذیل: ” والمصدقین والمتصدقات…. “(الاحزاب/ 35 )” وانفقوا سبیل الله…” (البقره/ 195 ) ” یا ایهاالذین آمنوا انفقوا مما رزقناکم…” (البقره/ 254 ) حـقـوق زن و نـگـاه اجمـال بـه آن در قـانون جدید حمایت از خانواده یکی از مباحث و منازعه فکری افراد موقع نگارش لایحه حمایت از خانواده این بود که این لایحه چگونه میتواند مشکلات جامعه زنان را حل کند. با این حال این لایحه بعد بررسی های طولانی مدت بالاخره پس از شش سال که بین شورای نگهبان و مجلس در آمد و رفت بود در روز 22 فروردین 1392 تصویب و برای قوه قضـائیه و دستگاه های اجرایی توسط دولت ابلاغ شد.
وجه تمایز این قانون با سایر قوانین این بوده است که همه فعالان مدنی جامعه علی الخصوص قشر زنان را در روند تصویب وادار ساخت تا نظارت دقیق و مستمری داشته باشند به شکلی که بین زنان فعال در جامعـه بحث های طولانی و حتی موضع گیری های مختلفی هم صورت می گرفت که این مهم .در روند تصویب اثرگذار بود البته نکته حائز اهمیت این است که آیا پس این همه مباحثه ها و جدل ها و درگیری های لفظی که بین اقشار مختلف بوجود آمده این قانون جدید می تواند بخشی از مشکلات مربوط به زنان را برطرف نماید. و همچنین خلاء های موجود که در قوانین بوده را مرتفع سازد و در اعتلای حقوق زنان گام ایرادهای هـم بر آن وارد هست.
حـال در ذیـل بـه بررسی هـای موُثری برداشتـه شده است حتما مهم ترین تحولات حقوق زنان در قانون جدید اشاره ای می کنیم : ازدواج و مقررات مربوط به آن: قوانین سابق همچون قانون مدنی، قانون حمـایت خـانواده 1353 ، و سـایر قوانین مرتبط در موارد سکوت قانون جدید خـانـواده معتـبـر و لازم الاجـراست بنابراین از اهم مباحث و به لایحه، ماده 23 این لایحه در مورد شرایط ازدواج مجـدد مـردان بوده که در پی اعتراضات زیادی که شد این ماده حذف شد. در حالی که از مـوارد صلاحیـت دادگاه هـای به درخواست ازدواج مجدد معین شده شده است لذا باتوجه به حذف ماده 23 و سکوت قانون جدید در این مورد بازهم شرایط ازدواج مجدد طبق ماده 16 قانون حمایت از خانواده در سال 1353 خواهد بود. در ارتباط با شرایط ازدواج موقت(متعه) نیز ثبت کردن آن در موقعی که زن باردار است با توافق طرف طرفین و شرط ضمن عقد اجباری خواهد بود. (ماده 21 قانون حمایت از خانواده) ظاهرا هدف قانونگذار کم کردن دعواهای مربوط به اثبات نسب در محاکم بوده است اما با این حال هیچ تغییری بنظر در وضعیت گذشته بعمل نیامده و مشکلات کماکان باقیست، چراکه زنان رها شده، در محاکم خـانواده بـدنبال رابطـه زوجیـت خـود می باشند و با عناوین مختلف اقدام به دادن دادخواست اثبات نسب و زوجیت یا الزام زوج بـه ثبت ازدواج موقت خـود می باشند امیدواری هست با وجود ضمانت اجرایی در این قانون برای عدم ثبت و همچنین انکار زوجیت بتوان از مردانی که انکار زوجیت خود را دارند از زنان حمایت کرد. (ماده 49 و 52 قانون حمایت خانواده )
قانون جدید وتاثیرگذاری آن بر طلاق: باتوجه به اینکه حق طلاق در قوانین موجود در ایران با مرد بوده و هست و این حق باعث شده تا زنان با موارد عسر و حرج روبرو باشند و روند رسیدگی به پرونده طلاق در محاکم دادگاه های خانواده کاملاً مردانه است. که از موانع جدی احقاق حقوق زنـان در دادگاه هـای خـانـواده می باشند بنابراین تغییر در آیین دادرسی محاکم می تواند اثر جدی بر وضعیت طلاق زنان داشته و نمایان شود بطور مثال طرح دعاوی خانوادگی از طرف زوجه در محل اقامتش از موارد در نظر گرفته شده در قانون جدید است که امری مهم و مثبت تلقی می شود.(ماده 12 و 13 قانون حمایت از خانواده) چون که برای خانم هایی که محل اقامت شوهرانشان در یک شهر دیگر جهت اقامه دعوا به محل اقامت همسرشان یا محل عقد ازدواجشابوده این مشکلات را در برداشت و می بایست زن مراجعه نمایند. رسیدگـی به جهت طـولانی بـودن آن از مشکلات زنـان در دادگاه هـای خانـواده است.
این قانون نه تنها این مسیر را کوتاه نکرده است بلکه با دادن حق تجدید جلسه برای مدت 2 بار برابر درخواست یکی از طرفین این مدت را طولانی تر کرده است. زنان و تضمین حقوق مالی در قانون جدید: بر اساس قانون جدید مردان در عدم پرداخت مهریه بیش از 110 سکه بدلیل عدم توانایی مال به زندان نخواهند رفت (ماده 22 قانون حمایت از خانواده ( با اینکه رئیس محترم قوه قضائیه با اصلاح آیین نامه اجرایی نحوه محکومیت های مال در سال 91 اصل را بر عدم امکان حبس زوج قرار داده بـوده است. مگر اینکه زوجـه بتـواند توانایی های مالی زوج را به قاضی دادگاه ثابت کند. بدین ترتیب عملاً بر اساس این تغییرات تنها بهانه زنان در برابر حق یکطرفه مردان در طلاق محدود شده است.
طبق قانون جدید زنان می توانند مانند روال سابق از اجرت المثل ایام زندگی مشترک خود را از مردان طلب کنند و همچنین زنان می توانند با توجه به الزام مرد به پرداخت نفقه وجوهی را هم که از اموال خود، در زندگی مشترک هزینه کرده اند را طلب کنند. هرچند که می بایست این موضوع را به اثبات برسانند و مرد هم نتواند قص بلا عوض بودن هزینه کرد های زن را اثبات کند و الا دریـافت وجـوه بسیـار مشکل است. (ماده 29 و 30 قانون حمایت از خانواده) و طبق ماده 48 قانون حمایت از خانواده فرزندان دختر در صورت نداشتن شغل یا شوهر می توانند از کمک هزینه اولاد و بیمه مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار باشند .
